Menkulleri (taşınabilir malları), teslim almadan satmak câiz değildir. Çünkü Resûlullah Sallallâhu aleyhi ve sellem, teslim alınmamış şeyin satılmasını yasaklamıştır. Zîrâ teslim alınmamış şey, belki de telef olur ve bu sebeple satış akdi de fesholur. Bu da, meçhul şey üzerine alışveriş yapmaktır. Bu hususta nakledilen Hadis-i Şerif şöyledir:
أَنَّ حَكِيمَ بْنَ حِزَامِ بْنِ خُوَيْلِدٍ حَدَّثَهُ أَنَّهُ قَالَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ إِنِّى رَجُلٌ أَشْتَرِى هَذِهِ الْبُيُوعَ فَمَا يَحِلُّ لِى مِنْهَا وَمَا يَحْرُمُ عَلَىَّ قَالَ يَا ابْنَ أَخِى إِذَا اشْتَرَيْتَ بَيْعًا فَلَا تَبِعْهُ حَتَّى تَقْبِضَهُ (قط عن عبد اللّٰه بن عصمة) وَفِى رِوَايَةٍ الْبَيْهَقِى:لَا تَبِيعَنَّ شَيْئًاحَتَّىتَقْبِضَهُ.
Hakîm b. Hizâm Radiyallâhu anhu: ″Yâ Resûlallah! Ben şu tür alışverişler yapan biriyim. Bana bunlardan hangileri helal, hangileri haramdır?″ diye sordu. Resûlullah Sallallâhu aleyhi ve sellem: ″Ey kardeşimin oğlu! Bir şeyi satın aldığında, onu teslim almadan (eline geçirmeden) satma″ buyurdu.[1] Beyhakî’nin naklindeki ifade ise şöyledir: ″Hiçbir şeyi teslim almadan (eline geçirmeden) kesinlikle satma.″[2]
Her bir şeyin teslim alınması, kendisine mahsus bir şekilde olur. Bedel, para ise teslim alınması müvekkilin veya vekilin almasıyladır. Elbise veya başka bir eşyanın teslim alınması, onun diğerlerinden ayrıştırılıp kenara konması veya bir yere taşınması iledir. Hayvanın teslim alınması ise, bulunduğu yerden başka yere götürülmesiyledir. Bir yerden bir yere taşınması ve götürülmesi imkansız bir şey ise, müşteriye terk edilmesi, kullanım önündeki her engelin kaldırılması ile gerçekleşir. Teslim alma hususu şeriatta kayıtsız zikredildiğinden, örf ve âdete başvurmak kaçınılmazdır.
Gayr-i menkulleri (taşınmaz malları)[3] ise, teslim almadan satmak câizdir. Çünkü gayr-i menkul, teslim alındığı yerde olduğundan, onun yeniden teslim alınmasına ihtiyaç yoktur. Ayrıca bu mülk, üzerine bina kurulmuş arsadır ve arsa genellikle telef olma tehlikesiyle karşı karşıya değildir. Dolayısıyla onda, bir belirsizlik olmadığından akdin fesholma riski bulunmamaktadır. Ayrıca teslim alınmamış şeyin satılmasını yasaklayan Hadis-i Şerif ile kastedilen, menkul mallardır. Çünkü gerçek teslim alma, ancak menkul mallar için düşünülebilir. Bu, İmam-ı Âzam ile İmam Ebû Yusuf’un görüşüdür. İmam Muhammed ise, menkullere kıyas ederek gayr-i menkulleri de teslim almadan satmanın câiz olmadığını söylemiştir. Bu hususta İmam-ı Âzam ile İmam Ebû Yusuf’un görüşü tercih edilmiştir.
- Bedeli ve malı artırmak ve bedelde indirim yapmak câizdir. Ve bu değişiklik akdin aslına dâhil olur. Çünkü bedelin artırılması veya eksiltilmesi ile akdin tarafları akdin vasfını kârlılıktan zararlılığa veya bunun aksine doğru döndürerek değiştirmişlerdir. Taraflar, akdi iptal edebildikleri gibi, vasfını da değiştirebilirler.
Artırma durumunda karşı tarafın bunu, akid meclisinde kabul etmesi gerekir. Çünkü bu artırma bir temliktir (mülk ediştir). Temlik ise meclisle kayıtlıdır. Bu yapılırken de üzerinde akid yapılan şeyin ortada mevcut olması üzerinde tasarrufta bulunulmasına elverişli olması gereklidir. Çünkü üzerinde akid yapılan şey telef olduktan sonra, bedel üzerinde artırmaya gitmek sahih olmaz. Ama üzerinde satış akdi yapılan şey telef olduktan sonra bedelinde indirim yapmak sahih olur. Çünkü bu sırf bir hak düşürmedir. Artırma ise, bir hakkın sâbit kılınmasıdır. Satılan mal ortada mevcut iken bedelde biraz indirim yapılırsa, bu muâmele akdin aslına dâhil olur. Ama bedelin tamamı düşürülürse, bu muâmele akdin aslına dâhil olmaz. Çünkü bu durumda bedel hiç olmamış gibi olmakta ve buna bağlı olarak bedel indirimi de iptal edilmiş olmaktadır.
- Peşin satış yapıldıktan sonra bedeli veresiyeye çevirmek sahihtir. Çünkü bedel satıcının hakkıdır. Görülmez mi ki; satıcı dilerse sattığı malın bedelini almamaktadır. Bu mümkün olduğuna göre, bedeli peşin almayıp, bir müddet sonraya erteleyebilir.