Ölen bir kimsenin cenâze masrafları, borçları gibi öncelikli olan hakları yerine getirildikten sonra kalan malların taksimine, ″Ashâb-ı Ferâiz″ denilen vârislerden başlanır.
Ashâb-ı Ferâiz; mirastan hisseleri ″Kitap″ ve ″Sünnet″ ile belirlenmiş olan vârislerdir. Bu vârislerin durumu ile ilgili bâzı hususlar da Sahabe icmâsıyla açıklığa kavuşturulmuştur. Bu vârislerin dördü erkek, sekizi kadın olmak üzere on iki kimsedir.
Erkek olanlar:
Baba.
Sahih dede.
Anne bir olan erkek kardeş.
Zevc (koca, eş).
Kadın olanlar:
Zevce (karı, eş).
Kız.
Oğlun kızı.
Anne-Baba bir olan (öz) kız kardeş.
Baba bir olan kız kardeş.
Anne bir olan kız kardeş.
Anne.
Sahih nine (babanın annesi, babanın babasının annesi ve annenin annesinin annesi…).
Bunlardan karı ile kocanın, mirasa hak sahibi olmaları nikâh sebebiyledir. Diğerleri nesep cihetiyledir.
Ashâb-ı Ferâiz’den olan bu kişiler ile ilgili kırk hâl (durum) bulunmaktadır. Bunlar şöyledir:
Ölenin babasının üç hâli vardır.
a- Babanın; yalnız belli olan hissesini aldığı durumdur. Baba, ölenin oğlu veya oğlunun oğlu ile beraber bulunuyorsa, mirasın altıda birini (1/6’sını) alır.
Bu hususta Allah’u Teâlâ Sûre-i Nisâ, Âyet 11’de: ″Ölenin çocuğu varsa, anne ve babasından her birine mirasın altıda biri verilir″ diye buyurmuştur.
Meselâ; bir adam ölüp, zevcesini (karısını), babasını ve bir oğlunu bırakmış olsa, zevcenin mirastan hissesi sekizde bir (1/8) ve babanın hissesi de altıda bir (1/6) olur.[1] Önce bunların paydalarını eşitleyerek, ortak katlarının en küçüğü olan sayıyı (OKEK) buluruz. Bu işlemi yaptığımızda; ortak katlarının en küçüğü yirmi dört (24) bulunur. Böylece mahrec (meselenin aslı), yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Bunun sonucunda miras malının yirmi dörtte üçü (3/24’ü) zevceye, yirmi dörtte dördü (4/24’ü) babaya hisseleri oranında verilmiş olur. Geriye on yedi (17) hisse artmış olur. İşte bu artan hisse, bu durumda Asabe olan oğula kalır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
17 |
24 Mahrec (Asıl, Mesele) |
|
Zevce 1/8 (3) |
Baba 1/6 (4) |
Oğul Asabe |
Mahrec (asıl, mesele): Miras malının, kaç hisseye bölündüğünü gösteren sayı.
Asabe: Ölene, baba tarafından hısım olup, hisse sahipleri haklarını aldıktan sonra artan malı, hisse sahibi kimse olmazsa da mirasın tamamını alan kişidir.
b- Babanın; yalnız Asabe olma hâlidir. Ölenin çocuğu ve oğlunun çocuğu bulunmadığında baba, Ashâb-ı Ferâiz’den artan malın tamamını alır.
Bu hususta Allah’u Teâlâ Sûre-i Nisâ, Âyet 11’de: ″Ölenin hiç çocuğu olmayıp, yalnız anne ve babası olursa, üçte biri annesine verilir (geri kalanı babasınındır)″ diye buyurmuştur.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, babasını ve annesini bırakmış olsa, zevcenin mirastan hissesi dörtte bir (1/4) ve annenin hissesi üçte bir (1/3) olur. Yine paydaları eşitlediğimizde, mesele on iki (12) üzerinden hesaplanır. Böylece mirasın on ikide üçü (3/12’si) zevceye, on ikide dördü (4/12’si) anneye verilir. Geriye beş (5) hisse artmış olur. Bu artan hissenin tamamı, Asabe olan babaya kalır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
5 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/3 (4) |
Baba Asabe |
c- Babanın; hem belli hisse sahibi hem de Asabe olduğu durumdur. Baba, Ashâb-ı Ferâiz’den olarak altıda bir (1/6) hissesini alır, hem de Ashâb-ı Ferâiz’den artan malı Asabe sıfatıyla alır. Bu da, ölenin babasıyla beraber bir veya birkaç kızı veya oğlunun kızı yahut oğlunun oğlunun kızı bulunduğundadır. Bu durumda mirasın altıda birini (1/6’sını) ve oğul olmadığı için Asabe olduğundan kalan malı da alır.
Ölenin yalnız bir kızı varsa, malın yarısı (1/2’si) ona verilir. İki veya daha fazla kızı varsa, malın üçte ikisi (2/3’ü) onlara verilir. Artan kısım Asabe olması sebebiyle yine babaya kalır. Zîrâ Peygamberimiz Sallallâhu aleyhi ve sellem:
أَلْحِقُوا الْفَرَائِضَ بِأَهْلِهَا فَمَا بَقِيَ فَهُوَ لِأَوْلَى رَجُلٍ ذَكَرٍ (خ م ت عن ابن عباس)
″Farz olan hisseleri sahiplerine verin. Artan kısım ise, ön sıradaki erkek asabenindir″[2] diye buyurmuştur. Yani, ölüye en yakın olan erkek akrabanındır.
Meselâ; bir kadın ölüp, geride kocasını, bir kızını ve babasını bırakmış olsa, kocanın mirastan hissesi dörtte bir (1/4), kızın hissesi ikide bir (1/2) ve babanın hissesi altıda bir (1/6) olur. Yine paydaları eşitlediğimizde, mesele on iki (12) üzerinden hesaplanır. Böylece mirasın on ikide üçü (3/12’si) kocaya, on ikide altısı (6/12’si) kıza, on ikide ikisi (2/12’si) babaya verilir. Geriye bir (1) hisse artar. Artan bu hisse de yine Asabe olan babaya kalır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
6 |
2+1 |
12
|
|
Koca 1/4 (3) |
Kız 1/2 (6) |
Baba 1/6+Asabe (2) |
Ölenin bir kızı olursa, mesele altıdan olup, mirasın altıda biri babaya verilir; yarısı olan üç hisse kıza verilir, geriye kalan iki hisse de Asabe sıfatıyla yine babaya verilir. Ölünün iki kızı olursa, yine mesele altıdan olup, mirasın altıda biri babaya verilir, ikişer hisse iki kıza verilir. Geri kalan bir hisse de Asabe sıfatıyla babaya verilir.
Bu durumları da tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
1+2 |
6
|
|
Kızı 1/2 (3) |
Baba 1/6+Asabe (1) |
|
4 (2+2) |
1+1 |
6 |
|
İki kızı 2/3 (2) |
Baba 1/6+Asabe (1) |
Ölü ile arasına anne girmeyen yani kadın bağlantılı olmayan dedeye ″Sahih dede″ denir. Dede denildiğinde, ilk anlaşılan da budur. Kadın bağlantılı olan dedeye ise ″Fâsit dede″ denir. Fâsit dede, Ashâb-ı Ferâiz’den değil Zevi’l-Erhâm’dandır. Sahih dede, babanın olmadığı durumda baba mesâbesindedir.[3] Yani, ölünün babası bulunmadığında; babasının babası, babası yerine geçer. Ayrıca baba ismi, dede için de kullanılır. Allah’u Teâlâ Yusuf Aleyhisselâm’dan haber verirken şöyle buyurmuştur: ″Ve babalarım İbrâhim, İshâk ve Yâkub’un dinine tâbi oldum…″[4]
Ölenin dedesinin dört hâli vardır:
a- Sahih dede; ölenin oğlu veya oğlunun oğlu ile beraber bulunursa, mirasın altıda birini (1/6’sını) alır.
Meselâ; bir kimse ölüp, dedesini, bir oğlunu ve annesini geride bırakmış olsa, dedenin mirastan hissesi altıda bir (1/6), annenin hissesi altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşit olduğundan, mesele altı (6) üzerinden hesaplanır. Böylece mirasın altıda biri (1/6’sı) dedeye, altıda biri (1/6’sı) anneye verilir. Geriye dört (4) hisse artmış olur. Bu artan hissenin tamamı da, Asabe olan oğula kalır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
1 |
4 |
6
|
|
Dede 1/6 |
Anne 1/6 |
Oğul Asabe |
b- Sahih dede; ölenin babası, çocuğu ve oğlunun çocuğu bulunmadığında, Ashâb-ı Ferâiz’den artan malın tamamını alır.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, dedesini ve annesini bırakmış olsa, zevcenin mirastan hissesi dörtte bir (1/4) ve annenin hissesi üçte bir (1/3) olur. Yine paydaları eşitlediğimizde, mesele on iki (12) üzerinden hesaplanır. Böylece mirasın on ikide üçü (3/12’si) zevceye, on ikide dördü (4/12’si) anneye verilir. Geriye beş (5) hisse artmış olur. Bu artan hissenin tamamı, Asabe olan dedeye kalır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
5 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/3 (4) |
Dede Asabe |
c- Sahih dede; ölenin bir veya birkaç kızı veya oğlunun kızı yahut oğlunun oğlunun kızı bulunduğunda, mirasın altıda birini (1/6’sını) ve baba ve oğul olmadığı için Asabe olduğundan kalan malı alır.
Meselâ; bir kimse ölüp, annesini, bir kızını ve dedesini bırakmış olsa, annenin mirastan hissesi altıda bir (1/6), kızın hissesi ikide bir (1/2) ve dedenin hissesi altıda bir (1/6) olur. Yine paydaları eşitlediğimizde, mesele altı (6) üzerinden hesaplanır. Böylece mirasın altıda biri (1/6’sı) anneye, altıda üçü (3/6’sı) kıza, altıda biri (1/6’sı) dedeye verilir. Geriye bir (1) hisse artar. Artan bu hisse de yine Asabe sıfatıyla dedeye verilir.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
3 |
1+1 |
6 |
|
Anne 1/6 (1) |
Kız 1/2 (3) |
Dede 1/6+Asabe (1) |
d- Ölenin babası olduğunda sahih dede mahcûb olup, mirastan bir şey alamaz.
Meselâ; bir kadın ölüp, babasını, dedesini ve kocasını bırakmış olsa, kocanın mirastan hissesi ikide bir (1/2) olur. Bu durumda mesele iki (2) üzerinden hesaplanır. Böylece mirasın yarısını koca alır, diğer yarısı da Asabe sıfatıyla babaya verilir. Çünkü baba olduğu için dede mirasçı olamamış, dolayısıyla bir şey alamamıştır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
1 |
- |
2 |
|
Koca 1/2 |
Baba Asabe |
Dede Mahcûb |
Mahcûb: mirastan hakkı olduğu halde ölüye kendisinden daha yakın birinin bulunması sebebiyle mirastan pay alamayan kişi.
Sahih dede, ilk üç halde; baba bulunmadığında, baba gibidir. Son halde ise, baba bulunduğunda vâris (mirasçı) olmaktan düşmesidir. Ancak şu meselelerde dede, baba gibi değildir:
Birinci mesele: Babanın annesi, baba ile vâris olmadığı halde, babanın babası ile vâris olur. Yani baba varken babaanne mahcûb olduğu halde, dede varken babaanne vâris olur.
Meselâ; bir adam ölüp, karısı, babası ve babaannesi kalmış olsa, mirastan zevcenin hissesi dörtte bir (1/4) ve baba da Asabe olur. Böyle olunca, mesele dört (4) üzerinden yapılır; dörtte bir (1) hisse zevceye, diğer üç (3) hisse de Asabe sıfatıyla babaya verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
3 |
- |
4 |
|
Zevce 1/4 |
Baba Asabe |
Babaanne Mahcûb |
Meselâ; bir adam ölüp, karısı, dedesi ve babaannesi kalmış olsa, mirastan zevcenin hissesi dörtte bir (1/4), babaannenin hissesi altıda bir (1/6) olur. Bu durumda dede de Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde, mesele on iki (12) üzerinden hesaplanır. Böylece mirasın on ikide üçü (3/12’si) zevceye, on ikide ikisi (2/12’si) babaanneye verilir. Geriye yedi (7) hisse artmış olur. Bu artan hissenin tamamı da Asabe sıfatıyla dedeye verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
2 |
7 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Babaanne 1/6 (2) |
Dede Asabe |
İkinci mesele: Bir ölünün annesiyle babası, kocası veya zevceyle bulunursa, annesi; koca veya zevce hissesini aldıktan sonra geri kalan mirasın üçte birini (1/3’ünü) alır. Buna, ″Sülüs-i mâ-yebkaa″ denir. Halbuki babasının yerinde dedesi bulunursa, annesi bütün mirasın üçte birini alır.[5]
Bu mesele, çocuğun olmadığı, anne ve babanın her ikisinin de karı-kocadan biriyle beraber bulunması durumudur. Bu duruma mahsus olmak üzere miras taksimi, meselenin aslına göre yapılmaz, yukarıda tarif edildiği üzere koca veya zevce hakkını aldıktan sonra, mirastan artan kısmın üçte biri önce anneye verilir ve geri kalanı da babaya verilir.
Ölen kadının, anne ve babası ile beraber kocası olduğunda, bu meselenin çözüm yolu şöyledir:
Bir kadın ölüp, kocasını ve anne ile babasını bırakmış olsa, asıl olarak; mirastan kocanın hissesi, ikide bir (1/2) ve annenin hissesi de üçte bir (1/3) olur. Bu durumda baba da Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde, mesele altı (6) üzerinden hesap edilir. Böyle olunca, meselenin aslı gereği mirasın altıda üçü (3/6’sı) kocaya, altıda ikisi (2/6’sı) anneye, geriye kalan bir (1) hisse de Asabe sıfatıyla babaya verilmesi gerekirdi. Fakat bu meselede anneye aslın üçte biri (1/3’ü) verildiğinde, babanın hissesi anneye göre azalmaktadır. Hz. Ömer zamanında karşılaşılan bu meselede anneye, koca hissesini aldıktan sonra geriye kalanın üçte birini (1/3’ünü) vermenin daha uygun olacağı Hz. Ömer ve Sahabe’nin büyük çoğunluğu tarafından benimsenmiştir. Böyle olunca bu mesele altı (6) üzerinden şöyle yapılır. Önce koca, kendine düşen üç (3) hisseyi alır. Geriye üç (3) hisse kalır. Bu geriye kalan üç hissenin, üçte biri (1/3’ü) anneye verilir ve bir (1) hisse almış olur. Sonra geriye kalan iki (2) hisse de Asabe olarak babaya kalır. Ancak aynı meselede baba yerinde dede olsaydı, böyle bir işlem yapılmazdı; anne o zaman mirasın tamamı üzerinden üçte bir olan hissesi neyse onu alırdı.
Bu meseleyi, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
Geçersiz |
3 |
2 |
1 |
6 |
|
Koca 1/2 (3) |
Anne Tamamın 1/3 (2) |
Baba Asabe |
↓ ↓ ↓ ↓ ↓
|
Geçerli |
3 |
1 |
2 |
6
|
|
Koca 1/2 (3) |
Anne Kalanın 1/3 |
Baba Asabe |
Ölen adamın, anne ve baba ile beraber zevcesi olduğunda ise, meselenin çözümü şöyledir:
Bir adam ölüp, karısını ve baba ile annesini bırakmış olsa, asıl olarak; mirastan zevcenin hissesi, dörtte bir (1/4) ve annenin hissesi de üçte bir (1/3) olur. Bu durumda baba Asebedir. Hisselerin paydalarını eşitlediğimizde, mesele on iki (12) üzerinden hesap edilir. Böyle olunca mirasın on ikide üçü (3/12’si) zevcenin ve on ikide dördü (4/12’si) annenin olur. Geriye beş (5) hisse artar. Bu artan hisse de Asabe sıfatıyla babaya verilir. Bu meselede de tadile gidilir ve taksimat şöyle yapılır; yine mesele on iki (12) üzerinden hesap edilir. Önce zevce, kendine düşen üç (3) hisseyi alır. Geriye dokuz (9) hisse kalır. Bu geriye kalan dokuz hissenin, üçte biri (1/3’ü) olan üç (3) hisse anneye verilir. Sonra geriye kalan altı (6) hisse de Asabe olarak babaya kalır. Ya da kısaca on ikiyi üçe bölerek işlemi daha kolay kılarız ve meseleyi dört üzerinden taksim ederiz. Böylece mirastan zevce bir (1) hisse, anne bir (1) hisse ve baba da iki (2) hisse almış olur. Yine bu durumda da baba yerinde dede olsaydı, bu işlem yapılmazdı; anne o zaman mirasın tamamı üzerinden üçte bir olan hissesi neyse onu alırdı.
Bu meseleyi de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
Geçersiz |
3 |
4 |
5 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne Tamamın 1/3 (4) |
Baba Asabe |
↓ ↓ ↓ ↓ ↓
|
Geçerli |
3 |
3 |
6 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne Kalanın 1/3 |
Baba Asabe |
Tek kardeş, annenin hissesini düşürmediği için bu meselede yine yukarıdaki gibi koca veya zevce hissesini aldıktan sonra kalanın üçte biri anneye verilerek çözülür. Meselâ; bir kadın ölüp, anne ve babasını, kocasını ve bir kardeşini bırakmış olsa, tek kardeş mirasçı olmadığı gibi annenin hissesini de etkilemez. Böyle olunca diğer mirasçılar yukarıda geçtiği gibi aynı hisselerini alacakları için tadil işlemi yapılır ve koca, kendi hissesi olan ikide biri (1/2’sini) aldıktan sonra anne, kalan malın üçte birini (1/3’nü) alır, artan hisseyi de Asabe olarak baba alır.
Bu meselenin çözümünü tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
Geçerli |
3 |
1 |
2 |
- |
6
|
|
Koca 1/2 (3) |
Anne Kalanın 1/3 |
Baba Asabe |
Tek kardeş Mahcûb |
Fakat iki kardeş, annenin hissesini altıda bire (1/6’ya) düşürdüğü için böyle bir işleme gidilmesine gerek kalmaz. Meselâ; bir adam ölüp, anne ve babasını, karısını ve iki kardeşini bırakmış olsa, bu durumda annenin hissesi üçte birden (1/3’ten) altıda bire (1/6’ya) düşeceği için mesele aslı üzerinden yapılır. Yani bu durumda zevce kendi hissesi olan dörtte biri (1/4’ü) ve anne altıda bir (1/6) olan hissesini mirasın tamamı üzerinden alır. Miras paylaşımından artan hisseyi de Asabe sıfatıyla baba alır. İki kardeş ise, yine mirasçı olamaz. Onların bulunması sâdece annenin alacağı hisse oranını etkiler. Zîrâ Allah’u Teâlâ Sûre-i Nisâ, Âyet 11’de: ″Ölenin hiç çocuğu olmayıp, yalnız anne ve babası olursa, üçte biri annesine verilir (gerisi babanındır), ölenin kardeşleri de var ise, annesine yalnız altıda bir verilir″ diye buyurmuştur. Böyle olunca, paydaları eşitlediğimizde, meselenin aslı on iki (12) üzerinden yapılır; zevce on ikide üç (3/12) ve anne on ikide iki (1/6) alır. Artan yedi (7) hisse de Asabe sıfatıyla babaya kalır.
Bu meselenin çözümünü tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
Geçerli |
3 |
2 |
7 |
- |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/6 (2) |
Baba Asabe |
İki kardeş Mahcûb |
Üçüncü mesele: Bir ölünün babasıyla beraber anne-baba (öz) veya baba bir erkek ve kız kardeşleri bulunduklarında, bunlar mirasçı olamadıkları halde, sahih dede ile beraber bulunduklarında mirasçı olurlar. Yani mirasçı olarak baba bulunduğunda, öz veya baba bir olan kardeşler sâkıt (mahcûb) olur. Ama baba yerinde dede bulunursa, o zaman sâkıt olmazlar. Bu, İmam Ebû Yusuf ile İmam Muhammed’in görüşüdür. Onlara göre; ölünün anne-baba bir yahut baba bir olan erkek kardeşleri, dedesi ile birlikte olduklarında mirastan mahrum olmazlar. Aralarında fark bulunmakla beraber dede, ölüye nispetlerinde tek vasıta (baba) bulunduğu için erkek kardeşlere benzetilmiştir. Bu durumda dedeye, mirasçılar arasında Ashâb-ı Ferâiz’den kimse bulunmazsa, taksim üçte birden (1/3’ten), eğer Ashâb-ı Ferâizden biri bulunursa, taksim altıda birden (1/6’dan) noksan verilmez ise de, fetvâ İmam-ı Âzam’ın görüşüne göre olup, erkek kardeşler ile kız kardeşler, dedesi sebebiyle mahcûb olurlar.[6] Dolayısıyla ona göre; bu meselede baba ve dede hakkında fark yoktur. Anne bir olan kardeşler ise, babayla da dedeyle de ittifakla sâkıt olur (düşer).
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, babasını ve kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan karısının hissesi dörtte bir (1/4) olur. Babası, Asabe sıfatıyla zevceden kalan üç hisseyi yani artan malın tamamını alır. Kardeş ise bu durumda sâkıt olup mirasçı olamaz. İmam-ı Âzam’a göre; babanın yerinde dede olsa da sonuç değişmez. Fetvâ da böyledir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
3 |
- |
4 |
|
Zevce 1/4 |
Baba veya Dede Asabe |
Kardeş Mahcûb |
Dördüncü mesele: Bir kimse ölüp, mevle’l-atâka’sının (kendisini âzat edenin)[7] babasıyla oğlunu bırakmış olsa, İmam Ebû Yusuf’a göre; velâ hakkının altıda biri (1/6’sı) babasına, geri kalanı da oğluna ait olduğu halde, mevle’l-atâka’sının babasının babasıyla oğlunu bıraksa, velânın hepsi oğlunun olur ve dede mirastan sâkıt olur (düşer). İmam-ı Âzam ile İmam Muhammed’e göre ise; bu durumda oğul, Asabe vasfıyla tüm mirası alır, oğulla beraber baba veya dede bir şey alamaz.
Kocanın hissesi, Sûre-i Nisâ, Âyet 12’de: ″Eğer ölen zevcelerinizin çocuğu olmazsa mirasının yarısı,[8] çocuğu olursa dörtte biri sizindir″ diye geçmektedir.
Ölen kadının kocasının iki hâli vardır.
a- Koca; ölen karısının oğlu veya kızı yahut oğlunun oğlu veya kızı bulunmadığında, mirasın yarısını alır.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, dedesini, anne-baba bir olan bir kız kardeşini ve anne bir olan (öz) bir kız kardeşini bırakmış olsa, kocanın mirastan hissesi ikide bir (1/2) olur. Dede, Asabe olduğu için mirasın diğer yarısı da ona verilir. Diğer kardeşler ise, bu durumda mirasçı olamazlar.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
1 |
- |
- |
2 |
|
Koca 1/2 |
Dede Asabe |
Öz olan Bir kız kardeş Mahcûb |
Anne bir olan Bir kız kardeş Mahcûb |
Yine bir kadın ölüp, kocasını, annesini, anne bir olan bir kız kardeşini ve anne-baba bir olan (öz) bir erkek kardeşini bırakmış olsa, kocanın mirastan hissesi ikide bir (1/2), annenin hissesi, altıda bir (1/6) ve anne bir olan bir kız kardeşin hissesi altıda bir (1/6) olur. Öz olan bir erkek kardeş de Asabe olur; mirastan artan hisseyi alır. Paydaları eşitlediğimizde (1/2)+1/6+1/6=5/6) sonucu ortaya çıkar ve mesele altı (6) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın altıda üçü (3/6’sı) kocaya, altıda biri (1/6’sı) anneye ve altıda biri (1/6’sı) anne bir olan bir kız kardeşe verilir. Bu durumda bir (1) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla öz olan bir erkek kardeş alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
1 |
1 |
1 |
6 |
|
Koca 1/2 (3) |
Anne 1/6 (1) |
Anne bir olan Bir kız kardeş 1/6 (1) |
Öz olan Bir erkek kardeş Asabe |
Burada genelde ″Himâriyye″ diye bilinen ve Hz. Ömer zamanında karşılaşılan bir durumdan bahsedelim:
Meselâ bir kadın ölüp, kocasını, annesini, anne bir olan iki erkek kardeşini ve anne-baba bir olan (öz) bir erkek kardeşini bırakmış olsa, kocanın mirastan hissesi ikide bir (1/2), annenin hissesi, altıda bir (1/6) ve anne bir olan iki erkek kardeşin hissesi üçte bir (1/3) olur. Öz olan erkek kardeş de Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/2)+1/6+1/3=6/6) sonucu ortaya çıkar ve mesele altı (6) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın altıda üçü (3/6’sı) kocaya, altıda biri (1/6’sı) anneye ve altıda ikisi (2/6’sı) anne bir olan iki erkek kardeşe verilir. Görüldüğü üzere hisse sahiplerine hakları dağıtılınca, Asabe olan öz erkek kardeşe bir pay kalmamıştır. Hz. Ebû Bekir böyle durumda buradaki gibi taksim etmiş ve öz erkek kardeşe mirastan bir şey vermemiştir. Hz. Ömer de önce Hz. Ebû Bekir gibi hüküm vermiştir. Hanefi ve Hanbeli mezhepleri meseleyi böyle kabul etmişlerdir. Hz. Ali’nin görüşünün de bu yönde olduğu nakledilmiştir.
Bu olayı, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
1 |
2 (1+1) |
- |
6 |
|
Koca 1/2 (3) |
Anne 1/6 (1) |
Anne bir olan İki erkek kardeş 1/3 (2) |
Öz olan Erkek kardeş Asabe |
Eğer âyet ve hadisle belli olan hisse sahiplerine hakları verildikten sonra malda artma olmazsa, Asabe olan kişi bir şey alamaz.
Hz. Ömer döneminde tekrar bu mesele ile karşılaşılmış, yine öz kardeşe bir şey vermeyince, o öz kardeş; هب أبانا حماراً ″Farzedelim ki babamız eşekmiş, annemiz bir değil mi?″ demiştir. Bunun üzerine meseleyi tekrar değerlendiren Hz. Ömer, kalan hisseyi tüm kardeşlere eşit vermeyi uygun görmüş. Bunu duyan geçen seneki adam tekrar gelerek pay istemesi üzerine, تلك ما قضينا وهذا ما نقضي ″O, eski hükmümüzdü, bu ise şimdiki hükmümüz″ diyerek, içtihadın içtihatla bozulamayacağını belirtmiştir. İşte Şâfii ve Mâliki mezhepleri de; Hz. Ömer’in bu görüşünden dönerek üçte bir (1/3) olan hisseyi, kardeşler arasında eşit şekilde pay ettiği yönündeki rivâyeti esas almışlardır. Hz. Osman da bu görüştedir. Onlara göre; bu meselenin çözümü şöyle olmalıdır:
|
9 3x3 |
3 1x3 |
6 (2+2+2) 2x3 |
18 6x3 |
|
Koca 1/2 (3) |
Anne 1/6 (1) |
Anne bir olan Öz olan İki erkek kardeş Bir erkek kardeş 1/3 (2) |
b- Koca; ölen karısının oğlu veya kızı yahut oğlunun oğlu veya kızı bulunduğu takdirde, mirasın dörtte birini alır.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, annesini, bir oğlunu ve bir kızını bırakmış olsa, kocanın mirastan hissesi dörtte bir (1/4), annenin hissesi, altıda bir (1/6) olur. Oğul ile kız da kalan malı Asabe olarak ikili birli olarak paylaşırlar. Paydaları eşitlediğimizde; (1/4)+1/6)=5/12 sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Böylece kocanın hissesi on ikide üç (3/12), annenin hissesi on ikide iki (2/12) olur. Geriye yedi (7) hisse artar. Bu yedi sayısı erkek ve kıza ikili birli dağıtıldığında, kesirli bir sonuç çıkacağından hisseleri tam dağıtabilmek için bu hissenin dağıtılacağı kişi sayısı, meselenin aslı olan on iki sayısı ile çarpılır ve onun üzerinden hisseler tekrar dağıtılır. Burada alacağı hisse oranından dolayı bir erkek, iki kız sayıldığından toplamda üç kişi sayılırlar. Böyle olunca üç ile meselenin aslı (mahreci) olan on iki sayısı çarpılır; (3x12=36) çıkan sonuç olan otuz altı (36) üzerinden taksimat yeniden yapılır. Her hisse üç ile çarpılarak mirasçıların alacağı hisse belirlenmiş olur. Buna göre; mirastan hissesi kocanın otuz altıda dokuz (9/36), annenin otuz altıda altı (6/36), bir oğlun otuz altıda on dört (14/36), bir kızın da otuz altıda yedi (7/36) olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
9 3x3 |
6 2x3 |
14 7 7x3 |
36 12x3 |
|
Koca 1/4 (3) |
Anne 1/6 (2) |
Bir oğul Bir kız Asabe |
Yine bir kadın ölüp, kocasını, bir kızını, dedesini ve anne bir olan bir kız kardeşini bırakmış olsa, kocanın mirastan hissesi dörtte bir (1/4), bir kızın hissesi ikide bir (1/2) ve dedenin hissesi altıda bir (1/6) olur. Bu durumda dede aynı zamanda Asabe olduğundan, hem hissesini, hem de mirastan artanı alır. Anne bir olan bir kız kardeş ise, bu durumda mirasçı olamaz. Paydaları eşitlediğimizde (1/4)+1/2+1/6=11/12) sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) kocaya, on ikide altısı (6/12’si) kıza ve on ikide ikisi (2/12’si) dedeye verilir. Bu durumda bir (1) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla yine dede alır. Burada, hisselerin hepsi üçe bölünebildiğinden sadeleştirme yapılarak hisse oranları daha küçük tutulabilir ve hesap kolay olur. Yani, üç, altı, üç olan hisseleri ve meselenin aslı olan on ikiyi üçe böldüğümüzde, kocaya bir (1), kıza iki (2), dedeye de bir (1) hisse düşmüş olur.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
6 |
2+1 |
- |
12 |
|
Koca 1/4 (3) |
Bir kız 1/2 (6) |
Dede 1/6+Asabe (2) |
Anne bir olan Bir kız kardeş Mahcûb |
Ayrıca kocada şöyle bir durumda ortaya çıkabilir; ölen kadının kocası aynı zamanda amcaoğlu ise, Ashâb-ı Ferâiz’den olan payını aldıktan sonra, ölen karısının kendisinden başka yakın olan Asabesi olmazsa, Asabe sıfatıyla mirastan kalanı da alır.
Meselâ; bir kadın ölüp, aynı zamanda amcasının oğlu olan kocasını, bir kızını ve annesini bırakmış olsa, kocanın mirastan hissesi dörtte bir (1/4), bir kızın hissesi ikide bir (1/2) ve annenin hissesi altıda bir (1/6) olur. Bu durumda aynı zamanda amcasının oğlu olan kocası Asabe olduğundan, hissesini aldığı gibi mirastan artanı da alır. Paydaları eşitlediğimizde (1/4)+1/2+1/6=11/12) sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) kocaya, on ikide altısı (6/12’si) kıza ve on ikide ikisi (2/12’si) anneye verilir. Bu durumda bir (1) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla yine kadının kocası alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3+1 |
6 |
2 |
12 |
|
Koca (amcaoğlu) 1/4+Asabe (3) |
Bir kız 1/2 (6) |
Anne 1/6 (2) |
Zevcenin hissesi, Sûre-i Nisâ, Âyet 12’de: ″Eğer sizin çocuklarınız olmazsa, mirasınızın dörtte biri, çocuklarınız olursa, mirasınızın sekizde biri zevcelerinizindir″ diye geçmektedir.
Ölen adamın karısının iki hâli vardır.
a- Ölen kocasının oğlu veya kızı yahut oğlunun oğlu veya kızı bulunduğu takdirde, zevceleri birden fazla olsa bile, yine mirasın sekizde birini alır.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, annesini, bir kızını ve babasını bırakmış olsa, zevcenin mirastan hissesi sekizde bir (1/8), annenin altıda bir (1/6), kızın ikide bir (1/2) olur. Bu durumda baba da Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/8)+1/6+1/2=19/24) sonucu ortaya çıkar ve mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın yirmi dörtte üçü (3/24’ü) zevceye, yirmi dörtte dördü (4/24’ü) anneye ve yirmi dörtte on ikisi (12/24’ü) kıza verilir. Bu durumda beş (5) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla baba alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
12 |
5 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Anne 1/6 (4) |
Kız 1/2 (12) |
Baba Asabe |
b- Zevce; ölen kocasının oğlu veya kızı yahut oğlunun oğlu veya kızı bulunmadığında, mirasın dörtte birini alır.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, annesini, anne bir olan bir erkek kardeşini ve anne-baba bir olan bir erkek kardeşini bırakmış olsa, zevcenin mirastan hissesi dörtte bir (1/4), annenin altıda bir (1/6), anne bir olan erkek kardeşin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda anne-baba bir olan erkek kardeş Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/4)+1/6+1/6=7/12) sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) kocaya, on ikide ikisi (2/12’si) anneye ve on ikide ikisi (2/12’si) anne bir olan erkek kardeşe verilir. Bu durumda beş (5) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla anne-baba bir olan erkek kardeş alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
2 |
2 |
5 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/6 (2) |
Anne bir olan Bir erkek kardeş 1/6 (2) |
Öz olan Bir erkek kardeş Asabe |
Eğer ölen adamın birden fazla karısı varsa, gereken hisseyi aralarında paylaşırlar. Yoksa her biri dörtte bir (1/4) veya sekizde bir (1/8) alamaz. Yani ölen adamın, çocukları veya oğlunun çocukları bulunmadığı takdirde, kendisinin iki veya üç yahut dört zevcesi olsa, bunlar mirasın dörtte birinde ortak olurlar. Zevcelerin birden fazla olmasıyla, dörtte birden fazla bir hak sağlamaz. Bu dörtte biri (1/4’ü), aralarında eşit olarak paylaşırlar.
Meselâ; bir adam ölüp, iki karısını, babasını ve ninesini bırakmış olsa, mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), ninesinin altıda bir (1/6) olur. Baba da Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde; (1/4)+ 1/6)=5/12 sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) iki zevceye, on ikide ikisi (2/12’si) nineye verilir. Bu durumda yedi (7) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla baba alır. İki zevcenin hisseleri kendi aralarında kesirsiz olarak bölünemediğinden, burada da iki kişi bulunduğundan, bu iki ile meselenin aslı olan on ikiyi çarparız (2x12=24), çıkan sonuç olan yirmi dört (24) üzerinden yeniden herkesin hisselerine göre taksim ederiz. Buna göre; mirastan hisseleri iki zevcenin üçerden altı (6), ninenin dört (4) ve babanın da on dört (14) olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
6 (3+3) 3x2 |
4 2x2 |
14 7x2 |
24 12x2 |
|
İki zevce 1/4 (3) |
Nine 1/6 (2) |
Baba Asabe |
Ölen adamın, birden fazla karısı olduğu ve çocukları veya oğlunun çocukları bulunduğu takdirde de yine hepsi mirastan sâdece sekizde bir (1/8) hisse alırlar ve bu aldıkları hisseyi aralarında eşit olarak paylaşırlar.
Meselâ; bir adam ölüp, iki karısını, üç oğlunu, annesini ve dedesini bırakmış olsa, zevcenin mirastan hissesi sekizde bir (1/8), annenin hissesi, altıda bir (1/6) ve dedesinin hissesi altıda bir (1/6) olur. Üç oğul da Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8)+1/6+1/6)=11/24 sonucu ortaya çıkar ve mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Böylece iki zevcenin alacağı hisse yirmi dörtte üç (3/24), annenin hissesi yirmi dörtte dört (4/24) ve dedenin hissesi de yirmi dörtte dört (4/24) olur. Geriye on üç (13) hisse artar. Artan bu hisse de Asabe sıfatıyla üç oğula verilir. İki zevce ile üç oğulun hisseleri kendi aralarında kesirsiz olarak bölünemediğinden, bu üç ile ikiyi çarpar (3x2=6), çıkan sonuç olan altıyı da meselenin aslı olan yirmi dört ile çarparız (6x24=144 çıkan sonuç olan yüz kırk dört (144) üzerinden yeniden herkesin hisselerine göre taksim ederiz. Buna göre; mirastan hisseleri iki zevcenin dokuzardan on sekiz (18), annenin yirmi dört (24), dedenin yirmi dört (24) ve üç oğlun da yirmi altışardan yetmiş sekiz (78) olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
18 (9+9) 3x6 |
24 4x6 |
24 4x6 |
78 (26+26+26) 13x6 |
144 24x6 ↑ 3x2 |
|
İki zevce 1/8 (3) |
Anne 1/6 (4) |
Dede 1/6 (4) |
Üç oğul Asabe |
Burada kızdan maksat, ″Sulbiyye″ denilen birinci dereceden hakiki kızdır. Yoksa torun olan oğlun kızı buraya dahil değildir. Onun durumu aşağıda ayrıca işlenecektir.
Kızların hisseleri Sûre-i Nisâ, Âyet 11’de şöyle geçmektedir:
″Allah’u Teâlâ size, çocuklarınız hakkında miras taksimini şöyle emreder: ″Çocuklarınızdan bir erkeğin hissesi, iki kızın hissesi kadardır. Çocuklarınız, yalnız kız çocuğu olur ve bunlar ikiden fazla olursa, mirasınızın üçte ikisi onlarındır. Eğer bir kızdan ibâret olursa, mirasın yarısı onundur.″
Ölen kişinin kızının üç hâli vardır:
a- Ölenin oğlu olmayıp, sâdece sulbiyye olan bir kızı bulunursa, mirasın yarısını alır.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, annesini, bir kızını ve anne-baba bir olan bir erkek kardeşini bırakmış olsa, mirastan zevcenin hissesi sekizde bir (1/8), annenin altıda bir (1/6), kızın ikide bir (1/2) olur. Bu durumda öz erkek kardeş Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+1/6+1/2)=19/24 sonucu ortaya çıkar ve mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Böylece zevcenin hissesi yirmi dörtte üç (3/24), annenin hissesi yirmi dörtte dört (4/24), kızın hissesi de yirmi dörtte on iki (12/24) olur. Geriye beş (5) hisse artar. Bu artan hisse de Asabe sıfatıyla öz erkek kardeşe verilir.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
12 |
4 |
5 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Bir kız 1/2 (12) |
Anne 1/6 (4) |
Öz erkek kardeş Asabe |
b- Ölenin, sulbiyye olan kızı birden fazla olursa, mirasın üçte ikisini alırlar ve aralarında eşit olarak paylaşırlar.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, iki kızını ve anne-baba bir olan bir erkek kardeşini bırakmış olsa, mirastan zevcenin hissesi sekizde bir (1/8), iki kızın üçte iki (2/3) olur. Bu durumda öz erkek kardeş yani kızların amcası da Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+2/3)=19/24 sonucu ortaya çıkar ve mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Böylece zevcenin hissesi yirmi dörtte üç (3/24), iki kızın hissesi de sekizerden yirmi dörtte on altı (16/24) olur. Geriye beş (5) hisse artar. Bu artan hisse de Asabe sıfatıyla öz erkek kardeşe verilir.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
16 (8+8) |
5 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
İki kız 2/3 (8) |
Öz erkek kardeş Asabe |
c- Ölenin oğlu da kızı da varsa, ikili birli olarak mirası paylaşırlar.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, annesini, bir oğlunu ve bir kızını bırakmış olsa, zevcenin mirastan hissesi sekizde bir (1/8), annenin hissesi, altıda bir (1/6) olur. Oğul ile kız da kalan malı Asabe olarak ikili birli olarak paylaşırlar. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+1/6)=7/24 sonucu ortaya çıkar ve mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Böylece zevcenin hissesi yirmi dörtte üç (3/24), annenin hissesi yirmi dörtte dört (4/24) olur. Geriye on yedi (17) hisse artar. Bu on yedi sayısı erkek ve kıza ikili birli dağıtıldığında, kesirli bir sonuç çıkacağından hisseleri tam dağıtabilmek için bu hissenin dağıtılacağı kişi sayısı, meselenin aslı olan yirmi dört (24) sayısı ile çarpılır ve onun üzerinden hisseler tekrar dağıtılır. Burada alacağı hisse oranından dolayı bir erkek iki kız sayıldığından, toplamda üç kişi sayılırlar. Böyle olunca üç ile meselenin aslı (mahreci) olan yirmi dört sayısı çarpılır; (3x24=72) çıkan sonuç olan yetmiş iki (72) üzerinden taksimat yeniden yapılır. Her hisse üç ile çarpılarak mirasçıların alacağı hisse belirlenmiş olur. Buna göre; mirastan zevcenin hissesi yetmiş ikide dokuz (9/72), annenin yetmiş ikide on iki (12/72), bir oğlun yetmiş ikide otuz dört (34/72), bir kızın da yetmiş ikide on yedi (17/72) olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
9 3x3 |
12 4x3 |
34 17 17x3 |
72 24x3 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Anne 1/6 (4) |
Bir oğul Bir kız Asabe |
Yine; bir adam ölüp, iki karısını, bir oğlunu ve bir kızını bırakmış olsa, zevcenin mirastan hissesi sekizde bir (1/8), oğul ile kız da kalan malı Asabe olarak ikili birli olarak paylaşırlar. Burada mesele sekiz (8) üzerinden yapıldığında, iki zevcenin hissesi sekizde bir (1/8), geriye yedi (7) hisse artar. Bu meselede iki zevceye biri (1’i) kesirsiz olarak taksim edemediğimiz gibi, yediyi (7’yi) de oğul ve kıza tam olarak bölemiyoruz. Bu durumda oğul ve kızın toplam üç payı (biri kızın ikisi oğlun) ile iki zevcenin çarpımından (2x3) altıyı (6’yı) elde ederiz ve altıyı da meselenin aslı olan sekiz ile çarparız (6x8=48) ve çıkan kırk sekiz (48) üzerinden taksim yaparız. Buna göre; mirastan zevcenin hissesi kırk sekizde üçerden altı (6/48), bir oğlun kırk sekizde yirmi sekiz (28/48), bir kızın da kırk sekizde on dört (14/48) olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
6 (3+3) 1x6 |
28 14 7x6 |
48 8x6 ↑ 3x2 |
|
İki zevce 1/8 |
Bir oğul Bir kız Asabe |
Kızlar hakkındaki âyetler, oğlun kızları için de geçerlidir.
Ölenin oğlunun kızlarının altı hâli vardır. İlk üç hâli kızlarınkine benzemektedir.
a- Ölenin oğlu, kızı ve oğlunun oğlu olmayıp, sâdece oğlunun bir kızı bulunsa, mirasın yarısını (1/2’sini) alır. Zîrâ ölenin oğlu olmayıp, sâdece öz olan bir kızı bulunduğunda, mirasın yarısını alacağına dair açık âyet vardır. Fakat ölenin kızı olmayıp, oğlunun kızı bulunduğu takdirde, bu kız onun yerine geçer.
Mesela; bir adam ölüp, karısını, oğlunun kızını ve babasını bırakmış olsa, mirastan zevcenin hissesi sekizde bir (1/8), oğlun kızının ikide bir (1/2) ve babanın altıda bir (1/6) olur. Bu durumda baba aynı zamanda Asebedir. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+1/2+1/6)=19/24 sonucu ortaya çıkar ve mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Böylece zevcenin mirastan hissesi yirmi dörtte üç (3/24), oğlun kızının yirmi dörtte on iki (12/24) ve babanın yirmi dörtte dört (4/24) olur. Geriye beş (5) hisse artar. Bu artan hisse de Asabe sıfatıyla yine babaya verilir. Böylece babanın alacağı hisse dokuz (9) olmuş olur.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
12 |
4+5 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Oğul kızı 1/2 (12) |
Baba 1/6+Asabe (4) |
b- Ölenin oğlu, kızı ve oğlunun oğlu olmayıp, oğlunun birden fazla kızları olursa, mirasın üçte ikisini (2/3’ünü) alırlar ve aldıkları bu hisseyi aralarında eşit olarak paylaşırlar.
Meselâ; bir kimse ölüp, oğlunun üç kızını, annesini ve dedesini bırakmış olsa, bunların mirastan hisseleri iki kızın üçte iki (2/3), annenin altıda bir (1/6) ve dedenin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda dede aynı zamanda Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde; (2/3+1/6+1/6)=6/6 sonucu ortaya çıkar ve mesele altı (6) üzerinden yapılır. Böylece üç kız altıda dört (4/6), anne altıda bir (1/6) ve dede de altıda bir (1/6) alır. Artan bir hisse olmadığı için dede Asabe sıfatıyla fazladan bir şey alamaz. Bu durumda üç kıza dört (4) hisse düştüğünden, bunun aralarında kesirsiz olarak bölünebilmesi için, kızların sayısı olan üç ile meselenin aslı olan altı sayısını çarparak (3x6) meseleyi genişletiriz. Böylece çıkan on sekiz (18), meselenin aslı olur ve onun üzerinden hisseleri, herkesin hisseleri oranında tekrar dağıtırız. Buna göre; oğlun kızları dörderden on iki (12), anne üç (3) ve dede de üç (3) hisse almış olur.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
12 (4+4+4) 4x3 |
3 1x3 |
3 1x3 |
18 6x3 |
|
Oğlun üç kızı 2/3 (2) |
Anne 1/6 (1) |
Dede 1/6+Asabe (1) |
c- Ölenin oğlunun oğlu da kızı da varsa, mirası ikili birli şekilde paylaşırlar.
Meselâ; bir kimse ölüp, bir oğlunun oğlunu ile bir oğlunun kızını ve annesini bırakmış olsa, annenin hissesi altıda bir (1/6) olur. Bu durumda oğlun oğlu ve oğlun kızı Asabedir. Böyle olunca mesele altıdan yapılır. Mirastan altıda bir (1/6) anne alır. Altıda beş (5/6) hisseyi de oğlun oğlu ile oğlun kızı ikili birli olarak paylaşırlar. Fakat bu beş hisse kesirsiz olarak ikili birli paylaşılamayacağı için, oğlun oğlunun hissesi oğlun kızına göre iki kat olduğundan, üç kişi var sayılarak, üç sayısını meselenin aslı olan altı sayısıyla çarparak (3x6) meseleyi genişletiriz. Böylece çıkan on sekiz (18), meselenin aslı olur ve onun üzerinden hisseleri, herkesin hisseleri oranında tekrar dağıtırız. Buna göre; oğlun oğlu on (10), oğlun kızı beş (5) ve anne de üç (3) hisse almış olur.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
10 5 5x3 |
3 1x3 |
18 6x3 |
|
Oğlun oğlu Oğlun kızı |
Anne 1/6 |
d- Ölenin sâdece sulbiyye olan bir kızı olup, onunla birlikte oğlunun bir veya daha fazla kızları bulunursa, oğlunun kızları mirasın altıda birini (1/6’sını) alıp aralarında eşit şekilde paylaşırlar.
Mirasta normal şartlarda redd[9] gibi bir durum olmadıkça, aynı sınıftan kadınların alabileceği en fazla hisse üçte ikidir (2/3’tür). Mirastan hissesi olan kadınlar iki veya daha fazla olduğunda, bu hisseden geriye artan olmayacağı için oğlun kızlarına bir hisse kalmaz. Ancak kız bir tane olursa, bütün hissenin yarısını (1/2) alacağı için, geriye altıda bir (1/6) hisse artacaktır (2/3-1/2=1/6). İşte bu artan altıda bir (1/6) hisseye, ″Üçte ikiye (2/3’e) tamamlama″ mânâsında ″Sülüseyn’in tekmilesi″ denir.
Bu hususta İbn-i Mes’ud Radiyallâhu anhu’dan nakledilen bir Hadis-i Şerif’te, o şöyle anlatmıştır:
Bir gün Peygamberimiz Sallallâhu aleyhi ve sellem’den; ölenin kızı, oğlunun kızı ve kız kardeşi meselesi sorulduğunda:
النِّصْفُ لِلْبِنْتِ وَلاِبْنَةِ الاِبْنِ السُّدُسُ تَكْمِلَةَ الثُّلُثَيْنِ وَلِلأُخْتِ مَا بَقِىَ (قط عن أبى موسى الأشعرى)
″Mirasın yarısı (1/2’si) kızına, üçte ikiye tamamlamak için altıda biri (1/6’sı) oğlunun kızına, geri kalanı ise kız kardeşine kalır″ diye buyurdu.[10]
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, babasını, bir kızını ve oğlunun kızını bırakmış olsa, bu meselede sonuçta biri hakiki, diğeri mecâzi olan iki kız vardır. Bu durumda kıza mirasın yarısı (1/2’si), oğlun kızına altıda biri (1/6’sı) verilmek sûretiyle kızlara toplamda üçte iki (2/3) hisse verilmiş olur. Burada zevcenin hissesi sekizde bir (1/8) ve babanın hissesi de altıda bir (1/6) olur. Baba aynı zamanda Asabe olduğu için, mirastan artanı da alır. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+1/6+1/2+1/6)=23/24 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce yirmi dörtte üç (3/24), kız yirmi dörtte on iki (12/24), oğlun kızı yirmi dörtte dört (4/24), baba da yirmi dörtte dört (4/24) hisse almış olur. Geriye bir (1) hisse artar, onu da Asabe sıfatıyla baba alır ve babanın hissesi beşe (5’e) yükselmiş olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
12 |
4 |
4+1 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Bir kız 1/2 (12) |
Oğlun kızı 1/6 (4) |
Baba 1/6+Asabe (4) |
Oğlun kızı, kendi derecesinde olan oğlun oğlu ile Asabe olur. Eğer bir meselede tekmile ile Asabelik çatıştığında Asabelik tercih edilir. Çünkü Asabelik daha kuvvetlidir.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, babasını, bir kızını, oğlunun bir kızını ve oğlunun iki oğlunu bırakmış olsa, bunların mirastan hisseleri zevcenin sekizde bir (1/8), babanın altıda bir (1/6), kızın ikide bir (1/2) olur. Bu meselede oğlun kızı, oğlun iki oğlu ile bulunduğu için beraber Asabe olurlar. Bu sebeple burada tekmile yapılmaz ve oğlun kızı Asabe sıfatıyla payını almış olur. Burada paydaları eşitlediğimizde; (1/8+1/6+1/2)=19/24 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce yirmi dörtte üç (3/24), baba yirmi dörtte dört (4/24), kız yirmi dörtte on iki (12/24) hisse almış olur. Geriye beş (5) hisse artar, onu da Asabe sıfatıyla oğlun kızı ile oğlun iki oğlu alır. İkili-birli paylaşınca, iki oğul ikişerden dört (4), bir kız da bir (1) hisse almış olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
12 |
4 (2+2) 1 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Baba 1/6 (4) |
Kız 1/2 (12) |
Oğlun iki oğlu Oğlun kızı Asabe |
Fakat bu meselede oğlun oğlu yerine daha uzak derecedeki oğlun oğlunun oğlu olsaydı, tekmileye itibar edilirdi ve oğlun oğlunun oğlu tek başına Asabe olurdu.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, babasını, bir kızını, oğlunun kızını ve oğlunun oğlunun oğlunu bırakmış olsa, bu durumda yine kıza mirasın yarısı (1/2), oğlun kızına altıda bir (1/6) vermek sûretiyle kızlara toplamda üçte iki (2/3) hisse verilir. Burada zevcenin hissesi sekizde bir (1/8) ve babanın hissesi de altıda bir (1/6) olur. Bu meselede oğlun oğlunun oğlu Asabe olduğu için, mirastan artan hisseyi alır. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+1/6+1/2+1/6)=23/24 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce yirmi dörtte üç (3/24), kız yirmi dörtte on iki (12/24), oğlun kızı yirmi dörtte dört (4/24), baba da yirmi dörtte dört (4/24) hisse almış olur. Geriye bir (1) hisse artar, onu da Asabe sıfatıyla oğlun oğlunun oğlu alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
12 |
4 |
1 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Baba 1/6 (4) |
Bir kız 1/2 (12) |
Oğlun kızı 1/6 (4) |
Oğlun oğlunun oğlu Asabe |
e- Ölenin birden fazla sulbiyye olan kızı olup, oğlun kızları onlarla birlikte bulunduğunda mahcûb olup, mirastan bir şey alamazlar.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, iki kızını, oğlunun kızını ve erkek kardeşinin oğlunu bırakmış olsa, bunların mirastan hisseleri zevcenin sekizde bir (1/8), iki kızın üçte iki (2/3) olur. Bu meselede oğlun kızı, mahcûb olup, mirastan bir şey alamaz. Bu durumda erkek kardeşin oğlu (kızların amca oğlu) Asabe olur. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+2/3)=19/24 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce yirmi dörtte üç (3/24), iki kız sekizerden yirmi dörtte on altı (16/24) hisse almış olur. Geriye beş (5) hisse artar; onu da Asabe sıfatıyla erkek kardeşin oğlu alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
16 (8+8) |
- |
5 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
İki kız 2/3 (8) |
Oğlun kızı Mahcûb |
Erkek kardeşin oğlu Asabe |
Fakat iki kızla mahcûb olduğu bir meselede oğlun oğlu veya oğlun oğlunun oğlu varsa, Asabe olurlar ve ikili birli şekilde kendilerine düşen hisseyi paylaşırlar.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, iki kızını, oğlunun kızını ve oğlunun oğlunu bırakmış olsa, bunların mirastan hisseleri kocanın dörtte bir (1/4), iki kızın üçte iki (2/3) olur. Bu meselede oğlun kızı, oğlun oğlu ile beraber bulunduğu için beraber Asabe olurlar. Paydaları eşitlediğimizde; (1/4+2/3)=11/12 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; kocanın on ikide üç (3/12), iki kız on ikide sekiz (8/12) hisse almış olur. Geriye bir (1) hisse artar, onu da Asabe sıfatıyla oğlun kızı ile oğlun oğlu ikili birli olarak alır. Bir hisseyi ikili birli paylaştırınca kesirli bir sonuç çıkacağı için bir oğul, iki kız sayıldığından, üç kişi olmuş olurlar, bu üçü meselenin aslı olan on iki ile çarparak (3x12) herkese tam hisse verilsin diye meseleyi genişletiriz. Böyece çıkan otuz altı (36), meselenin aslı olur. Buna göre; koca otuz altıda dokuz (9/36), iki kız on ikişerden otuz altıda yirmi dört (24/36), oğlun kızı otuz altıda bir (1/36) ve oğlun oğlu da otuz altıda iki (2/36) hisse almış olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
9 3x3 |
24 (12+12) 8x3 |
2 1 1x3 |
36 12x3 |
|
Koca 1/4 (3) |
İki kız 2/3 (4) |
Oğlun oğlu Oğlun kızı Asabe |
Yine bir adam ölüp, karısını, iki kızını, oğlunun kızını ve oğlunun oğlunun oğlunu bırakmış olsa, bunların mirastan hisseleri zevcenin sekizde bir (1/8), iki kızın üçte iki (2/3) olur. Bu meselede oğlun kızı, oğlun oğlunun oğlu ile beraber bulunduğu için beraber Asabe olurlar. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+2/3)=19/24 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce yirmi dörtte üç (3/24), iki kız yirmi dörtte on altı (16/24) hisse almış olur. Geriye beş (5) hisse artar, onu da Asabe sıfatıyla oğlun kızı ile oğlun oğlunun oğlu alır. Beş hisseyi ikili birli paylaştırınca kesirli bir sonuç çıkacağı için, bir oğul iki kız sayıldığından, üç kişi olmuş olurlar, bu üçü meselenin aslı olan yirmi dört ile çarparak (3x24) herkese tam hisse verilsin diye meseleyi genişletiriz. Böylece çıkan yetmiş iki (72), meselenin aslı olur. Buna göre; zevce yetmiş ikide dokuz (9/72), iki kız yirmi dörderden yetmiş ikide kırk sekiz (48/72), oğlun kızı yetmiş ikide beş (5/72) ve oğlun oğlunun oğlu yetmiş ikide on (10/72) hisse almış olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
9 3x3 |
48 (24+24) 16x3 |
10 5 5x3 |
72 24x3 |
|
Zevce 1/8 (3) |
İki kız 2/3 (8) |
Oğlun oğlunun oğlu Oğlun kızı Asabe |
Hulâsa; kız tek olup oğlun kızı tekmile ile altıda bir (1/6) alırsa, oğlun oğlunun oğlu onu Asabe yapmaz; tek kendi Asabe olur. Fakat kız birden fazla olup oğlun kızı altıda bir (1/6) alamazsa, oğlun oğlunun oğluyla ikili birli Asabe olurlar.
f- Ölenin oğlu varsa, bu durumda oğlun kızları mahcûb olup, mirastan bir şey alamazlar.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, oğlunu, oğlunun kızını ve annesini bırakmış olsa, bunların mirastan hisseleri zevcenin sekizde bir (1/8), annenin altıda bir (1/6) olur. Bu meselede oğul Asabe olur. Oğlun kızı da mahcûb olup, bir şey alamaz. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+1/6)=7/24 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce yirmi dörtte üç (3/24), anne yirmi dörtte dört (4/24) hisse almış olur. Geriye on yedi (17) hisse artar; onu da Asabe sıfatıyla oğul almış olur.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
17 |
- |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Anne 1/6 (4) |
Oğul Asabe |
Oğlun kızı Mahcûb |
Annenin mirasçılık durumları Sûre-i Nisâ, Âyet 11’de şöyle geçmektedir:
″Ölenin çocuğu varsa, anne ve babasından her birine mirasın altıda biri verilir. Ölenin hiç çocuğu olmayıp, yalnız anne ve babası olursa, üçte biri annesine verilir, ölenin kardeşleri de var ise, annesine yalnız altıda bir verilir.″
Ölenin annesinin üç hâli vardır.
a- Anne; ölenin çocuğu veya oğlunun çocuğu yahut hangi cihetten olursa olsun birden fazla kardeşiyle beraber bulunursa, mirasın altıda birini (1/6’sını) alır. Yani ölenin çocuğu ister kız veya erkek, hakiki veya mecâzî olsun yahut en az iki kardeşi ister öz, baba bir ve anne bir olsun farketmez, bu durumların hepsinde anne mirasın altıda birini alır.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, annesini, iki kızını ve anne-baba bir olan bir erkek kardeşini bırakmış olsa, mirastan hisseleri zevcenin sekizde bir (1/8), annenin altıda bir (1/6), iki kızın üçte iki (2/3) olur. Bu durumda anne-baba bir olan bir erkek kardeş Asabe olur. Paydaları eşitlediğimizde; (1/8+1/6+2/3)=23/24 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce yirmi dörtte üç (3/24), anne yirmi dörtte dört (4/24), iki kız sekizerden yirmi dörtte on altı (16/24) hisse almış olur. Geriye bir (1) hisse artar; onu da Asabe sıfatıyla anne-baba bir olan (öz) erkek kardeş alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
16 (8+8) |
1 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Anne 1/6 (4) |
İki kız 2/3 (8) |
Öz erkek kardeş Asabe |
Yine bir kimse ölüp, annesini, ninesini, anne bir olan iki erkek kardeşini ve amcasını bırakmış olsa, mirastan hisseleri annenin altıda bir (1/6), anne bir olan iki erkek kardeşin üçte bir (1/3) olur. Bu durumda amca Asabe olur. Ölüye daha yakın olarak anne bulunduğundan nine mahcûb olup, bir şey alamaz. Paydaları eşitlediğimizde; (1/6+1/3)=3/6 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele altı (6) üzerinden yapılır. Buna göre; anne altıda bir (1/6), anne bir olan iki erkek kardeş, birerden altıda iki (2/6), amca da Asabe sıfatıyla kalan altıda üç (3/6) hisseyi alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
2 (1+1) |
- |
3 |
6 |
|
Anne 1/6 (1) |
Anne bir olan İki erkek kardeş 1/3 (2) |
Nine Mahcûb |
Amca Asabe |
b- Anne; ölenin çocuğu veya oğlunun çocuğu yahut hangi cihetten olursa olsun birden fazla kardeşi yoksa, bütün mirasın üçte birini (1/3’ünü) alır.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, annesini, baba bir olan erkek kardeşini bırakmış olsa, mirastan hisseleri kocanın ikide bir (1/2), annenin üçte bir (1/3) olur. Bu durumda baba bir olan erkek kardeş Asabe olur. Paydaları eşitlediğimizde; (1/2+1/3)=5/6 sonucu ortaya çıkar. Böylece mesele altı (6) üzerinden yapılır. Buna göre; koca altıda üç (3/6), anne altıda iki (2/6), baba bir olan erkek kardeş de Asabe sıfatıyla altıda bir (1/6) hisse alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
2 |
1 |
6 |
|
Koca 1/2 (3) |
Anne 1/3 (2) |
Baba bir olan erkek kardeş Asabe |
Yine bir adam ölüp, karısını, annesini, anne bir olan erkek kardeşini ve amcasının oğlunu bırakmış olsa, mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), annenin üçte bir (1/3), anne bir olan bir erkek kardeşin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda amca oğlu Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/6+1/3=9/12) sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) zevceye, on ikide dördü (4/12’si) anneye ve on ikide ikisi (2/12’si) anne bir olan erkek kardeşe verilir. Bu durumda üç (3) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla amca oğlu alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
2 |
3 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/3 (4) |
Anne bir olan Bir erkek kardeş 1/6 (2) |
Amca oğlu Asabe |
c- Ölenin anne-babasıyla beraber koca veya zevce bulunduğu takdirde, bunlar (koca veya zevce) hisselerini aldıktan sonra, kalan mirasın üçte birini (1/3’ünü) alır. Buna, ″Sülüs-i mâ-yebkaa″ denir ki, iki meseledir.
Birinci mesele: Bir kadın ölüp, kocasını ve anne-babasını bırakmış olsa, mesele altıdandır. Mirasın yarısını koca aldıktan sonra, üç hisse kalır, bunun da üçte biri birdir, o bir hisseyi anne alır, geri kalan iki hisseyi de baba alır.
Bu meseleyi, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
1 |
2 |
6
|
|
Koca 1/2 (3) |
Anne Kalanın 1/3 |
Baba Asabe |
İkinci mesele: Bir adam ölüp, zevcesini ve anne-babasını bırakmış olsa, mesele on ikidendir. Dörtte biri üçtür, onu zevce alır. Geriye kalan dokuzdur; üçte biri üçtür, onu da anne alır. Geri kalan altı hisseyi de baba alır.
Bu meseleyi de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
3 |
6 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne Kalanın 1/3 |
Baba Asabe |
Burada geçen hisseler (3,3,6) ile meselenin aslı (24), üç sayısına bölünebildiğinden sadeleştirme yapılabilir. Bu durumda zevce bir (1) hisse, anne bir (1) hisse ve baba da iki (2) hisse almış olur. Böylece hisse oranları küçültüldüğünden paylaşım yapmak daha kolay olur.
Garrâviye veya Ömeriyye diye de bilinen bu husus yukarıda daha ayrıntılı olarak anlatılmıştır.
Ninenin mirasçılığı sünnet ile sâbittir. Bu husus Büreyde Radiyallâhu anhu’dan nakledilen bir hadiste:
أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ جَعَلَ لِلْجَدَّةِ السُّدُسَ إِذَا لَمْ يَكُنْ دُونَهَا أُمٌّ (د عن ابن بريدة عن أبيه)
″Şüphesiz ki Peygamberimiz Sallallâhu aleyhi ve sellem, anne bulunmadığı zaman nineye altıda bir (1/6) verdi″[11] diye geçmektedir.
Ninenin mirasçı olabilmesi için ″Sahih nine″ olması gerekmektedir. Nitekim ″Fâsid nine″ Ashâb-ı Ferâiz’den değil, Zev’il-Erhâm’dandır. Annenin babasının annesi gibi. Sahih nine; ölene bağlanmasında araya ″Fâsit dede″ girmeyen ninedir. Annenin annesi, annenin annesinin annesi veya babanın annesi, babanın babasının annesi gibi.
Ölenin ninesinin iki hâli vardır:
a- İster anne ister baba tarafından olsun, eğer nine bir tane ise kenisini mahcûb duruma düşüren biri bulunmadığında, altıda bir (1/6) alır.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, kızını, ninesini (annesinin annesini) ve baba bir olan erkek kardeşini bırakmış olsa, mirastan kocanın hissesi dörtte bir (1/4), kızın ikide bir (1/2), ninenin altıda bir (1/6) olur. Böylece baba bir olan erkek kardeş de Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/2+1/6=11/12) sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) kocaya, on ikide altısı (6/12’si) kıza ve on ikide ikisi (2/12’si) nineye verilir. Bu durumda bir (1) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla baba bir olan erkek kardeş alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
6 |
2 |
1 |
12 |
|
Koca 1/4 (3) |
Kız 1/2 (6) |
Nine 1/6 (2) |
Baba bir olan Erkek kardeş Asabe |
Eğer nine birden fazla ise, dereceleri eşit olmak şartıyla, ikisi de mirastan altıda bir (1/6) alıp, eşit şekilde paylaşırlar. Yani bir meselede iki nine olsa, altıda bir (1/6) hisse bu ikisine bölüştürülür, yoksa her birine ayrı ayrı altıda birer hisse verilmez. Nitekim nakledildiği üzere Peygamberimiz Sallallâhu aleyhi ve sellem altıda biri, iki nineye bölüştürmüştür.[12]
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, oğlunu, iki nine (annesinin annesini ve babasının annesini) bırakmış olsa, mirastan zevcenin hissesi sekizde bir iki ninenin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda oğul da Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/8+1/6=7/24) sonucu ortaya çıkar ve mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın yirmi dörtte üçü (3/24’ü) zevceye, ikişer hisseden yirmi dörtte dördü (4/24’ü) iki nineye verilir. Bu durumda on yedi (17) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla oğul alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 (2+2) |
17 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
İki nine ↙ ↘ Babanın annesi Annenin annesi 1/6 (4) |
Oğul Asabe |
b- Sahih nine; şu durumlarda mahcûb olup, mirastan bir şey alamaz.
- Anne ile bulunduğunda babanın annesi de annenin annesi de mahcûb olup, bir şey alamaz.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, kızını, annesini, annesinin annesi ile babasının annesini ve baba bir olan erkek kardeşini bırakmış olsa, mirastan kocanın hissesi dörtte bir (1/4), kızın ikide bir (1/2), annenin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda anne sebebiyle iki ninede mirasçı olamamışlardır. Buna göre baba bir olan erkek kardeş Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/2+1/6=11/12) sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) kocaya, on ikide altısı (6/12’si) kıza ve on ikide ikisi (2/12’si) anneye verilir. Bu durumda bir (1) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla baba bir olan erkek kardeş alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
6 |
2 |
- |
1 |
12 |
|
Koca 1/4 (3) |
Kız 1/2 (6) |
Anne 1/6 (2) |
İki nine ↙ ↘ Babanın annesi Annenin annesi Mahcûb |
Baba bir olan Erkek kardeş Asabe |
Burada görüldüğü üzere, anne ile birlikte hiç bir nine mirasçı olamaz. Yani anne, bütün nineleri mahcûb eder.
- Sahih nine; kendilerini ölüye bağlayan oğullarıyla bulunduğunda mahcûb olup, bir şey alamaz. Buna göre; baba ile bulunduğunda, babanın annesi mahcûb olup, bir şey alamaz. Yine babanın babası bulunduğunda, babanın babasının annesi mahcûb olup, bir şey alamaz.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, kızını ve oğlunu, babasını, babasının annesini ve annesinin annesini bırakmış olsa, mirastan zevcenin hissesi sekizde bir (1/8), babanın altıda bir (1/6) ve annenin annesinin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda baba sebebiyle babanın annesi mirastan bir şey alamamıştır. Burada ölenin oğlu ile kız beraber Asabedirler. Paydaları eşitlediğimizde (1/8+1/6+1/6=11/24) sonucu ortaya çıkar ve mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın yirmi dörtte üçü (3/24’ü) zevceye, yirmi dörtte dördü (4/24’ü) babaya ve yirmi dörtte dördü (4/24’ü) annenin annesine verilir. Bu durumda on üç (13) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla oğul ile kız ikili birli olarak paylaşırlar. On üç (13) hisseyi ikili birli paylaştırınca kesirli bir sonuç çıkacağı için, bir oğul iki kız sayıldığından, üç kişi olmuş olurlar, bu üçü meselenin aslı olan yirmi dört ile çarparak (3x24) herkese tam hisse verilsin diye meseleyi genişletiriz. Böyece çıkan yetmiş iki (72), meselenin aslı olur. Buna göre; zevce yetmiş ikide dokuz (9/72), baba yetmiş ikide on iki (12/72), annenin annesi yetmiş ikide on iki (12/72), kız yetmiş ikide on üç (13/72), oğul da yetmiş ikide yirmi altı (26/72) hisse almış olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
9 3x3 |
12 4x3 |
12 4x3 |
- |
26 13 13x3 |
72 24x3 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Baba 1/6 (4) |
Annenin annesi 1/6 (4) |
Babanın annesi Mahcûb |
Oğul Kız Asabe |
Burada da görüldüğü üzere baba, sâdece kendi annesi olan nineyi mahcûb edip, mirastan düşürür. Yani bu durumda sâdece babanın annesi mirastan bir şey alamamıştır. Fakat babanın babası, babanın annesini mahcûb edemez. Babanın, anneyi düşürememesi gibi.
Meselâ; bir kimse ölüp, iki kızını, babasının babasını ve babasının annesini bırakmış olsa, mirastan hissesi iki kızın üçte iki (2/3), babanın babasının altıda bir (1/6) ve babanın annesinin altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde (2/3+1/6+1/6=6/6) sonucu ortaya çıkar ve mesele altı (6) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın ikişerden altıda dördü (4/6’sı) iki kıza, altıda biri (1/6’sı) babanın babasına ve altıda biri (1/6’sı) babanın annesine verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
4 (2+2) |
1 |
1 |
6 |
|
İki kız 2/3 (2) |
Babanın babası 1/6 (1) |
Babanın annesi 1/6 (1) |
- Babanın babası, annenin annesinin annesini mahcûb edip, mirastan düşüremez. Zîrâ annenin annesinin annesi, ölene babanın babası vasıtasıyla hısım değildir.
Meselâ; bir kimse ölüp, kızını ve oğlunu, babasının babasını ve annesinin annesinin annesini bırakmış olsa, mirastan hissesi babanın babasının altıda bir (1/6) ve annenin annesinin annesinin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda kız ile oğul da beraber Asabedirler. Buna göre mesele altı (6) üzerinden yapılır ve mirasın altıda biri (1/6’sı) babanın babasına ve altıda biri (1/6’sı) annenin annesinin annesine verilir. Kalan dört (4) hisseyi de Asabe olarak oğul ile kız ikili birli olarak paylaşırlar. Fakat dört (4) hisseyi ikili birli paylaştırınca kesirli bir sonuç çıkacağı için, bir oğul iki kız sayıldığından, üç kişi olmuş olurlar, bu üçü meselenin aslı olan altı sayısı ile çarparak (3x6) herkese tam hisse verilsin diye meseleyi genişletiriz. Böylece çıkan on sekiz (18), meselenin aslı olur. Buna göre; babanın babası ile annenin annesinin annesi on sekiz (18) hisse üzerinden üçer (3’er) hisse almış olur. Kız dört (4), oğul da sekiz (8) hisse almış olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 1x3 |
3 1x3 |
4 8 4x3 |
18 6x3 |
|
Babanın babası 1/6 |
Annenin annenin annesi 1/6 |
Kız Oğul Asabe |
- Sahih nine; ölene derece itibariyle uzak olduğunda, derece itibariyle yakın olan nine ile mahcûb olup, bir şey alamaz.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, oğlunu, babasını, annesinin annesini ve annesinin annesinin annesini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin sekizde bir (1/8), babanın altıda bir (1/6), annenin annesinin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda annenin annesi derece itibariyle ölüye daha yakın olduğu için, annenin annesinin annesi mahcûb olup, bir şey alamaz. Burada oğul da Asabe durumundadır. Paydaları eşitlediğimizde (1/8+1/6+1/6=11/24) sonucu ortaya çıkar ve mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın yirmi dörtte üçü (3/24’ü) zevceye, yirmi dörtte dördü (4/24’ü) babaya, yirmi dörtte dördü (4/24’ü) annenin annesine verilir. Bu durumda on üç (13) hisse artar ve bunu da Asabe sıfatıyla oğul alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
4 |
- |
13 |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Baba 1/6 (4) |
Annenin annesi 1/6 (4) |
Annein annesinin annesi Mahcûb |
Oğul Asabe |
Bâzen ninelerden biri ölene iki cihetten nine olabilir. Ninelerden biri iki cihetten, biri de bir cihetten nine olduğu takdirde fetvâ da tercih edilen görüşe göre iki cihetten nineliğe itibar edilmez. Bu nineler, altıda bir (1/6) hisseyi eşit olarak paylaşırlar. Bu görüş, İmam Ebû Yusuf’a aittir. İmam Muhammed’e göre ise; iki cihetten nine olan, bir cihetten nine olana göre bir kat fazla hisse alır. Bu konunun örneği için ″Mahcûb″ bahsine bakınız.
Bunlara ″Benî ahyâf″ denir. Bunların mirasçılık durumu Sûre-i Nisâ, Âyet 12’de şöyle geçmektedir:
″Bir erkek veya kadın vefât eder, çocuğu ve babası olmayıp anneleri bir olan bir erkek veya bir kız kardeşi olursa, bunlardan her birine mirasın altıda biri verilir. Erkek ve kız kardeş birden fazla olursa da, mirasın üçte biri aralarında eşit olarak taksim edilir.″
Anne bir olan kardeşler erkek olsun, kız olsun miras almada ve mirası aralarında taksim etmede eşittirler.
Ölenin anne bir olan kardeşlerinin üç hâli vardır:
a- Anne bir olan kardeşler; tek olduğunda (kız veya erkek), mirasın altıda birini (1/6’sını) alır.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, anne bir olan bir erkek kardeşini ve anne-baba bir olan (öz) bir erkek kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), anne bir olan erkek kardeşin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda anne-baba bir olan erkek kardeş de Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/6=5/12) sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) zevceye, on ikide ikisi (2/12’si) anne bir olan erkek kardeşe verilir. Buna göre yedi (7) hisse artar. Bu artan hisseyi de Asabe sıfatıyla anne-baba bir olan kardeş alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
2 |
7 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne bir olan Erkek kardeş 1/6 (2) |
Öz olan Erkek kardeş Asabe |
Eğer bu meselede anne bir olan erkek kardeş yerinde anne bir olan kız kardeş olsaydı, yine aynı hisseyi alırdı.
b- Anne bir olan kardeşler; birden fazla oldukları takdirde, mirasın üçte birini (1/3’ünü) alıp, aralarında eşit olarak paylaşırlar.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, anne bir olan iki kız kardeşini ve annesini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi kocanın ikide bir (1/2), anne bir olan iki kız kardeşin üçte bir (1/3) ve annenin altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/2+1/3+1/6=6/6) sonucu ortaya çıkar ve mesele altı (6) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın altıda üçü (3/6’sı) kocaya, birer hisse olarak altıda ikisi (2/6’sı) anne bir olan iki kız kardeşe ve altıda biri (1/6’sı) anneye verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
2 (1+1) |
1 |
6 |
|
Koca 1/2 (3) |
Anne bir olan İki kız kardeş 1/3 (2) |
Anne 1/6 (1) |
c- Anne bir olan kardeşler; şu altı kimse ile beraber bulunduklarında mahcûb olup, mirastan bir şey alamazlar. Bunlar; ölenin oğlu, oğlunun oğlu, babası, dedesi, kızı, oğlunun kızıdır.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, annesini, babasının babasını (dedesini) ve anne bir olan erkek kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), annenin üçte bir (1/3) olur. Bu durumda dede ile bulunduğu için anne bir olan erkek kardeş mahcûb olup, bir şey alamaz. Dede de Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/3=7/12) sonucu ortaya çıkar ve mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) zevceye, on ikide dördü (4/12’si) anneye verilir. Geriye beş (5) hisse artar. Bu artan hisseyi de Asabe sıfatıyla dede alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
- |
5 |
12 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/3 (4) |
Anne bir olan Erkek kardeş Mahcûb |
Babanın babası (dede) Asabe |
Yine bir kadın ölüp, kocasını, babasını, anne-baba bir olan iki erkek kardeşini ve anne bir olan üç erkek kardeşini bırakmış olsa, bu durumda mirastan kocanın hissesi ikide bir (1/2) olur. Baba Asabedir. Diğerleri de baba sebebiyle mahcûb olup, bir şey alamazlar. Buna göre mesele iki (2) üzerinden yapılır ve yarısını koca, diğer yarısını da baba almış olur.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
1 |
- |
- |
2 |
|
Koca 1/2 |
Baba Asabe |
Anne-Baba bir olan İki erkek kardeş Mahcûb |
Anne bir olan Üç erkek kardeş Mahcûb |
Yine bir adam ölüp, karısını, bir kızını ve anne bir olan bir erkek kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin sekizde bir (1/8), kızın ikide bir (1/2) olur. Bu durumda kız sebebiyle anne bir olan erkek kardeş mahcûb olup, bir şey alamaz. Paydaları eşitlediğimizde (1/8+1/2=5/8) sonucu ortaya çıkar ve mesele sekiz (8) üzerinden yapılır. Sekizde biri (1/8’i) zevceye, sekizde dördü (4/8’i) kıza verilir. Bu durumda üç (3) hisse artar. Bu da redd yoluyla yine kıza döner.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
4+3 |
- |
5/8 |
|
Zevce 1/8 (1) |
Kız 1/2 (4) |
Anne bir olan Erkek kardeş Mahcûb |
Redd; belirli pay sahiplerinin, mirastan paylarını almalarından sonra artan miktarın, Asabenin bulunmaması durumunda payları oranında yine onlara dağıtılmasını ifade eder. Karı-koca redd’den istifade edemediği için kalan hisse de kıza verilmiştir.
Bunların mirasçılık durumu Sûre-i Nisâ, Âyet 12’de şöyle geçmektedir:
″Eğer çocuğu olmayan bir kimse ölür ve bir kız kardeşi bulunursa, bıraktığı malın yarısı kız kardeşindir. Eğer kız kardeşi ölür ve çocuğu da bulunmazsa, erkek kardeş ona mirasçı olur. Eğer ölenin, iki (veya daha fazla) kız kardeşi varsa, bıraktığı malın üçte ikisi kız kardeşlerindir. Eğer kardeşler erkek ve kız olursa, erkek kardeşe, iki kız kardeşin payı kadar verilir.″
Ölenin öz olan kız kardeşlerinin beş hâli vardır. Bunların ilk iki hâli kızlarınkine benzemektedir.
a- Öz olan kız kardeşler; tek olursa, mirasın yarısını (1/2’sini) alır.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, anne-baba bir olan bir kız kardeşini, annesini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), annenin üçte bir (1/3) ve anne-baba bir olan kız kardeşin ikide bir (1/2) olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/3+1/2=13/12) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda hisselerin toplamı, paydadan fazla çıktığı için mesele de ″Avl″ yoluna gidilir ve mesele on üç (13) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on üçte üçü (3/13’ü) zevceye, on üçte dördü (4/13’ü) anneye ve on üçte altısı (6/13’ü) anne-baba bir olan kız kardeşe verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
6 |
13/12 ↓ Avl sebbeiyle 13 üzerinden yapılır |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/3 (4) |
Anne-baba bir olan Bir kız kardeş 1/2 (6) |
Avl: Miras meselelerinde, belirli hisse sahiplerinin payları toplamı, paydadan (meselenin aslından) fazla olduğunda, paydayı artırmak sûretiyle pay ile paydanın eşitlenerek taksimatın yapılmasıdır.
Yine bir kimse ölüp, anne-baba bir olan bir kız kardeşini, anne bir olan bir kız kardeşini ve annesini bırakmış olsa, bu durumda bunların mirastan hissesi annenin altıda bir (1/6), anne-baba bir olan kız kardeşin ikide bir (1/2) ve anne bir olan kız kardeşin altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/6+1/2+1/6=5/6) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda bir (1) hisse artar. Artan bu hisse, Asabeden kimse bulunmadığı için ″Redd″ yoluyla mirasçılara hissseleri oranında verileceğinden meselenin aslı beş (5) üzerinden yapılır. Buna göre; anne beşte bir (1/5), anne-baba bir olan kız kardeş beşte üç (3/5) ve anne bir olan kız kardeş beşte bir (1/5) hisse almış olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
3 |
1 |
5/6 ↓ Redd sebebiyle 5 üzerinden yapılır |
|
Anne 1/6 (1) |
Anne-baba bir olan Bir kız kardeş 1/2 (3) |
Anne bir olan Bir kız kardeş 1/6 (1) |
b- Öz olan kız kardeşler; birden fazla olursa, mirasın üçte ikisini (2/3’ünü) alıp, aralarında eşit olarak paylaşırlar.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, anne-baba bir olan iki kız kardeşini, ninesini ve anne bir olan erkek kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi kocanın ikide bir (1/2), ninenin altıda bir (1/6), anne-baba bir olan iki kız kardeşin üçte iki (2/3) ve anne bir olan erkek kardeşin altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/2+1/6+2/3+1/6=9/6) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda hisselerin toplamı, paydadan fazla çıktığı için bu meselede de ″Avl″ yoluna gidilir ve mesele dokuz (9) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın dokuzda üçü (3/9’u) kocaya, ikişerden dokuzda dördü (4/9’u) anne-baba bir olan iki kız kardeşe, dokuzda biri (1/9’u) nineye ve dokuzda biri (1/9’u) anne bir olan erkek kardeşe verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
1 |
4 (2+2) |
1 |
9/6 ↓ Avl sebbeiyle 9 üzerinden yapılır |
|
Koca 1/2 (3) |
Nine 1/6 (1) |
Öz olan İki kız kardeş 2/3 (2) |
Anne bir olan Bir erkek kardeş 1/6 (1) |
c- Öz olan kız kardeşler; öz olan erkek kardeşleri ile bulunduğunda ikili birli olarak mirası paylaşırlar.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, annesini, anne-baba bir olan bir kız kardeşi ile anne-baba bir olan bir erkek kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi kocanın ikide bir (1/2), annenin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda anne-baba bir olan bir kız kardeş ile bir erkek kardeş Asabe olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/2+1/6=4/6) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda mesele altı (6) üzerinden yapılır. Bu durumda koca altıda üç (3/6), anne altıda bir (1/6) alır. Kalan iki (2) hisse de Asabe olarak erkek kardeşe iki, kız kardeşe bir hisse düşecek şekilde verileceğinden, burada kesirli sonuç çıkmaması için yine erkeğin hissesi iki olduğundan toplamda üç kişi var kabul edilerek üç ile meselenin aslı olan altı çarpılarak (3x6 çıkan on sekiz (18) üzerinden yeniden taksimat yapılır. Buna göre; mirastan on sekizde dokuz (9/18) kocaya, on sekizde üç (3/18) anneye, on sekizde iki (2/18) anne-baba bir olan bir kız kardeşe ve on sekizde dört (4/18) anne-baba bir olan erkek kardeşe verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
9 3x3 |
3 1x3 |
2 4 2x3 |
18 6x3 |
|
Koca 1/2 (3) |
Anne 1/6 (1) |
Öz olan Öz olan Kız kardeş Erkek kardeş Asabe |
d- Öz olan kız kardeşler; kız veya oğlun kızı ile bulunduğunda Asabe olur.
″Kızlarla birlikte kız kardeşleri Asabe yapın″ kuralı gereğince, daha öncelikli bir Asabe yoksa, erkek gibi mirastan geri kalanı alırlar.
Meselâ; bir kimse ölüp, annesini, iki kızını, anne-baba bir olan bir kız kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi annenin altıda bir (1/6), iki kızın üçte iki (2/3) olur. Anne-baba bir olan kız kardeş de Asabe durumundadır. Paydaları eşitlediğimizde (1/6+2/3=5/6) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda bir (1) hisse artar. Mesele altı (6) üzerinden yapılır. Buna göre; anne altıda bir (1/6), iki kız ikişerden altıda dört (4/6), anne-baba bir olan kız kardeş de Asabe sıfatıyla artan bir (1) hisseyi alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
4 (2+2) |
1 |
6 |
|
Anne 1/6 (1) |
İki kız 2/3 (2) |
Anne-baba bir olan Bir kız kardeş Asabe |
e- Öz olan kız kardeşler; baba, dede ve oğul, oğlun oğlu ile bulunduğunda mahcûb olup, mirastan bir şey alamaz.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, iki kızını, dedesini ve anne-baba bir olan bir erkek kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin sekizde bir (1/8), iki kızın üçte iki (2/3), dedenin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda dede aynı zamanda Asabe olduğundan artan hisseyi de alır. Öz olan bir erkek kardeş, dede sebebiyle mirastan bir şey alamaz. Paydaları eşitlediğimizde (1/8+2/3+1/6=23/24) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda bir (1) hisse artar. Mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce yirmi dörtte üç (3/24), iki kız sekizerden yirmi dörtte on altı (16/24), dede yirmi dörtte dört (4/24) ile aynı zamanda Asabe sıfatıyla artan bir hisseyi de alır. Böylece onun hissesi yirmi dörtte beş (5/24) olmuş olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
16 (8+8) |
4+1 |
- |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
İki kız 2/3 (8) |
Dede 1/6+Asabe (4) |
Öz olan Bir erkek kardeş Mahcûb |
Bunların mirasçılıklarına dair delil, öz kız kardeşlere dair olan aynı âyettir.[13]
Ölenin baba bir olan kız kardeşlerinin yedi hâli vardır:
a- Baba bir olan kız kardeşler; tek olursa, mirasın yarısını (1/2’sini) alır. Ancak beraberinde onu Asabe yapacak veya mahcûb edecek bir mirasçı bulunmamalıdır.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, annesini, baba bir olan bir kız kardeşini ve anne bir olan bir kız kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), annenin altıda bir (1/6), baba bir olan kız kardeşin ikide bir (1/2) ve anne bir olan kız kardeşin altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/6+1/2+1/6=13/12) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda hisselerin toplamı, paydadan fazla çıktığı için meselede ″Avl″ yoluna gidilir ve mesele on üç (13) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on üçte üçü (3/13’ü) zevceye, on üçte ikisi (2/13’ü) anneye, on üçte altısı (6/13’ü) baba bir olan kız kardeşe ve on üçte ikisi (2/13’ü) anne bir olan kız kardeşe verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
2 |
6 |
2 |
13/12 ↓ 13 Avl |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/6 (2) |
Baba bir olan Bir kız kardeş 1/2 (6) |
Anne bir olan Bir kız kardeş 1/6 (2) |
b- Baba bir olan kız kardeşler; birden fazla olursa, mirasın üçte ikisini (2/3’ünü) alıp, aralarında eşit olarak paylaşırlar. Yine meselede onu Asabe yapan veya mahcûb eden vâris bulunmamalıdır.
Meselâ; bir kadın ölüp, kocasını, annesini, baba bir olan dört kız kardeşini ve anne bir olan bir kız kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi kocanın ikide bir (1/2), annenin altıda bir (1/6), baba bir olan dört kız kardeşin üçte iki (2/3) ve anne bir olan bir kız kardeşin altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/2+1/6+2/3+1/6=9/6) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda hisselerin toplamı, paydadan fazla çıktığı için bu meselede de ″Avl″ yoluna gidilir ve mesele dokuz (9) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın dokuzda üçü (3/9’u) kocaya, dokuzda biri (1/9’u) anneye, birerden dokuzda dördü (4/9’u) baba bir olan dört kız kardeşe ve dokuzda biri (1/9’u) anne bir olan bir kız kardeşe verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
1 |
4 (1+1+1+1) |
1 |
9/6 ↓ Avl sebbeiyle 9 üzerinden yapılır |
|
Koca 1/2 (3) |
Anne 1/6 (1) |
Baba bir olan Dört kız kardeş 2/3 (2) |
Anne bir olan Bir kız kardeş 1/6 (1) |
c- Baba bir olan kız kardeşler; baba bir olan erkek kardeşi ile beraber bulunduğunda, ikili birli olarak mirası paylaşırlar.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, anne bir olan bir erkek kardeşini ve baba bir olan iki kız kardeşi ile baba bir olan bir erkek kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), anne bir olan erkek kardeşin altıda bir (1/6) olur. Bu durumda baba bir olan iki kız kardeş ile bir erkek kardeş Asabe olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/6=5/12) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Bu durumda zevce on ikide üç (3/12), anne bir olan erkek kardeş on ikide iki (2/12) alır. Kalan yedi (7) hisse de Asabe olarak erkek kardeşe iki, kız kardeşlere de birer hisse düşecek şekilde verileceğinden, burada kesirli sonuç çıkmaması için yine erkeğin hissesi iki olduğundan toplamda dört kişi var kabul edilerek dört ile meselenin aslı olan on iki çarpılarak (4x12 çıkan kırk sekiz (48) üzerinden yeniden taksimat yapılır. Buna göre; mirastan kırk sekizde on iki (12/48) zevceye, kırk sekizde sekiz (8/48) anne bir olan erkek kardeşe, yedişerden kırk sekizde on dört (14/48) baba bir olan iki kız kardeşe ve kırk sekizde on dört (14/48) baba bir olan erkek kardeşe verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
12 3x4 |
8 2x4 |
14 (7+7) 14 7x4 |
48 12x4 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne bir olan Bir erkek kardeş 1/6 (2) |
Baba bir olan Baba bir olan İki kız kardeş Bir erkek kardeş Asabe |
d- Baba bir olan kız kardeşler; anne-baba bir olan tek kız kardeş ile beraber bulunduklarında, mirastan altıda bir (1/6) hisse alıp, aralarında eşit olarak paylaşırlar.
Bu durumda anne-baba bir olan bir kız kardeş mirasın yarısını (1/2’sini) alır. Mirasta normal şartlarda redd[14] gibi bir durum olmadıkça, aynı sınıftan kadınların alabileceği en fazla hisse üçte ikidir (2/3’tür). Mirastan hissesi olan kadınlar iki veya daha fazla olduğunda, bu hisseden geriye artan olmayacağı için baba bir olan kız kardeşlere bir hisse kalmaz. Ancak kız bir tane olursa, yarım (1/2) hisse alacağı için, geriye altıda bir (1/6) hisse artacaktır (2/3-1/2=1/6). İşte yukarıda da geçtiği üzere, bu artan altıda bir (1/6) hisseye, ″Üçte ikiye (2/3’e) tamamlama″ mânâsında ″Sülüseyn’in tekmilesi″ denir.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, annesini, baba bir olan bir kız kardeşini ve anne-baba bir olan bir kız kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), annenin altıda bir (1/6), baba bir olan bir kız kardeşin altıda bir (1/6) ve anne-baba bir olan bir kız kardeşin ikide bir (1/2) olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/6+1/6+1/2=13/12) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda hisselerin toplamı, paydadan fazla çıktığı için meselede ″Avl″ yoluna gidilir ve mesele on üç (13) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on üçte üçü (3/13’ü) zevceye, on üçte ikisi (2/13’ü) anneye, on üçte altısı (6/13’ü) anne-baba bir olan kız kardeşe ve on üçte ikisi (2/13’ü) baba bir olan kız kardeşe verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
2 |
6 |
2 |
13/12 ↓ Avl sebbeiyle 13 üzerinden yapılır |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/6 (2) |
Öz olan Bir kız kardeş 1/2 (6) |
Baba bir olan Bir kız kardeş 1/6 (2) |
e- Baba bir olan kız kardeşler; iki veya daha fazla öz olan kız kardeşlerle bulunduğunda mahcûb olup, mirastan bir şey alamaz.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, annesini, anne-baba bir olan iki kız kardeşini ve baba bir olan üç kız kardeşi bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), annenin altıda bir (1/6), anne-baba bir olan iki kız kardeşin üçte iki (2/3) olur. Bu durumda baba bir olan üç kız kardeş mahcûb olup, mirastan bir şey alamazlar. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/6+2/3=13/12) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda hisselerin toplamı, paydadan fazla çıktığı için meselede yine ″Avl″ yoluna gidilir ve mesele on üç (13) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on üçte üçü (3/13’ü) zevceye, on üçte ikisi (2/13’ü) anneye, dörderden on üçte sekizi (8/13’ü) anne-baba bir olan iki kız kardeşe verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
2 |
8 (4+4) |
- |
13/12 ↓ Avl sebbeiyle 13 üzerinden yapılır |
|
Zevce 1/4 (3) |
Anne 1/6 (2) |
Öz olan İki kız kardeş 2/3 (4) |
Baba bir olan Üç kız kardeş Mahcûb |
Ancak bu durumda beraberinde baba bir olan erkek kardeşi olursa, onu kendisiyle birlikte ikili birli Asabe yapar ki, bu erkek kardeşe; ″Ah mahbûb (sevimli kardeş)″ denir. Meselâ; bir kimse ölüp, karısını, anne-baba bir olan iki kız kardeşini ve baba bir olan bir kız kardeşi ile baba bir olan bir erkek kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin dörtte bir (1/4), anne-baba bir olan iki kız kardeşin üçte iki (2/3) olur. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+2/3=11/12) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda bir (1) hisse artar. Burada baba bir olan kız ve erkek kardeşler Asabe olduğundan ikili birli olarak geriye kalan bu hisseyi paylaşırlar. Mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; mirasın on ikide üçü (3/12’si) zevceye, dörderden on ikide sekizi (8/12’si) anne-baba bir olan iki kız kardeşe ve kalan bir hisse de ikili birli olacak şekilde baba bir olan kız ve erkek kardeşlere verilir. Burada kesirli sonuç çıkacağından hisselerin tam olarak çıkabilmesi için, toplamda üç hisse olduğundan bu üç ile meselenin aslı olan on iki çarpılarak (3x12 çıkan sonuç olan otuz altı (36) üzerinden yeniden taksimat yapılır. Böylece mirastan otuz altıda dokuz (9/36) zevceye, on ikişerden otuz altıda yirmi dört (24/36) anne-baba bir olan iki kız kardeşe, otuz altıda iki (2/36) baba bir olan erkek kardeşe ve otuz altıda bir (1/36) baba bir olan kız kardeşe verilir.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
9 3x3 |
24 (12+12) 8x3 |
2 1 1x3 |
36 12x3 |
|
Zevce 1/4 (3) |
Öz olan İki kız kardeş 2/3 (4) |
Baba bir olan Baba bir olan Bir erkek kardeş Bir kız kardeş Asabe |
f- Baba bir olan kız kardeşler; kız veya oğlun kızı ile beraber bulunduğunda Asabe olur.
″Kızlarla birlikte kız kardeşleri Asabe yapın″ kuralı gereğince kızlar, bu kız kardeşleri de Asabe yapar. Bu durumda erkek gücü kazanarak amcaların önünde tek başlarına Asabe olurlar.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, oğlunun kızını, baba bir olan bir kız kardeşini ve amcasını bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin sekizde bir (1/8), oğul kızının ikide bir (1/2) olur. Bu durumda baba bir olan kız kardeş de Asabe durumundadır. Paydaları eşitlediğimizde (1/8+1/2=5/8) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda üç (3) hisse artar. Mesele sekiz (8) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce sekizde bir (1/8), oğul kızı sekizde dört (4/8), baba bir olan bir kız kardeş Asabe olarak sekizde üç (3/8) hisse alır. Bu durumda amca, mahcûb olup mirastan bir şey alamaz.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
4 |
3 |
- |
8 |
|
Zevce 1/8 (1) |
Oğul kızı 1/2 (4) |
Baba bir olan Bir kız kardeş Asabe |
Amca Mahcûb |
Yine bir kadın ölüp, kocasını, bir kızını, ninesini ve baba bir olan bir kız kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi kocanın dörtte bir (1/4), kızın ikide bir (1/2), ninenin altıda bir (1/6) olur. Baba bir olan bir kız kardeş de Asabedir. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+1/2+1/6=11/12) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda bir (1) hisse artar. Mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; koca on ikide üç (3/12), kız on ikide altı (6/12), nine on ikide iki (2/12) ve baba bir olan bir kız kardeş de Asabe olarak on ikide bir (1/12) hisse alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
6 |
2 |
1 |
12 |
|
Koca 1/4 (3) |
Kız 1/2 (6) |
Nine 1/6 (2) |
Baba bir olan Bir kız kardeş Asabe |
g- Baba bir olan kız kardeşler; oğul veya oğlun oğlu ile, baba veya dede ile, öz erkek kardeş ile ve kız sebebiyle Asabe olan öz kız kardeş ile bulunduğunda mahcûb olup, mirastan bir şey alamaz.
Meselâ; bir adam ölüp, karısını, oğlunu, annesini ve baba bir olan bir kız kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi zevcenin sekizde bir (1/8), annenin altıda bir (1/6) olur. Oğul Asabe olup artan hisseyi alır. Baba bir olan kız kardeş bu durumda mahcûb olup, mirastan bir şey alamaz. Paydaları eşitlediğimizde (1/8+1/6=7/24) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda on yedi (17) hisse artar. Mesele yirmi dört (24) üzerinden yapılır. Buna göre; zevce yirmi dörtte üç (3/24), anne yirmi dörtte dört (4/24) ve Asabe sıfatıyla oğul da yirmi dörtte on yedi (17/24) almuş olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
4 |
17 |
- |
24 |
|
Zevce 1/8 (3) |
Anne 1/6 (4) |
Oğul Asabe |
Baba bir olan Bir kız kardeş Mahcûb |
Yine bir kadın ölüp, kocasını, iki kızını, anne-baba bir olan bir kız kardeşini ve baba bir olan bir kız kardeşini bırakmış olsa, bunların mirastan hissesi kocanın dörtte bir (1/4), iki kızın üçte iki (2/3) olur. Anne-baba bir olan bir kız kardeş de Asabedir. Bu durumda baba bir olan kız kardeş mahcûb olup, mirastan bir şey alamaz. Paydaları eşitlediğimizde (1/4+2/3=11/12) sonucu ortaya çıkar. Bu durumda bir (1) hisse artar. Mesele on iki (12) üzerinden yapılır. Buna göre; koca on ikide üç (3/12), iki kız dörderden on ikide sekiz (8/12) ve anne-baba bir olan bir kız kardeş de Asabe olarak on ikide bir (1/12) hisse alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
8 (4+4) |
1 |
- |
12 |
|
Koca 1/4 (3) |
İki kız 2/3 (4) |
Öz olan Bir kız kardeş Asabe |
Baba bir olan Bir kız kardeş Mahcûb |
[1] Bir meselede 1/2 ile beraber 1/6, 2/3 veya 1/3 varsa mesele 6’dandır. Bir meselede 1/4 ile beraber 1/3, 2/3 veya 1/6 varsa mesele 12’dendir. Bir meselede 1/8 ile beraber 1/3, 2/3 veya 1/6 varsa mesele 24’tendir. Bu konu ″Ferâiz Hesâbı″ bahsinde geniş olarak anlatılacaktır.
[2] Sahih-i Buharî, Ferâiz 5; Sahih-i Müslim, Ferâiz 2, 3; Sünen-i Tirmizî, Ferâiz 8.
[3] Sahih dede ve nine için de mirastan altıda bir (1/6) hisse verileceğine dair hadisler için bakınız: Sünen-i Ebû Dâvud, Ferâiz 5-6.
[4] Sûre-i Yusuf, Âyet 38.
[5] İmam Ebû Yusuf’a göre ise, yine bu durumda dahi (dede bulunsa da) anne, ancak kalanın üçte birini (1/3’ünü) alabilir.
[6] Dedenin mirasçılığı hakkında Sahabe’den farklı görüşler nakledilmiştir. İmam-ı Âzam’ın benimsediği yukarıdaki görüş, Hz. Ebû Bekir, İbn-i Abbâs, İbn-i Zübeyr, Ebû Said el-Hudrî, İbn-i Ömer, Huzeyfe ve Hz. Âişe Radiyallâhu anhum’un görüşüdür. Bundan başka İbn-i Mes’ud, Hz. Ali ve Zeyd b. Sâbit Radiyallâhu anhum’dan nakledilen üç görüş daha vardır. İmâmeyn ve diğer üç mezhep bunlardan birini almışlardır.
[7] Bu husus ″Asabe-i Sebebiyye″ ile alakalıdır. Yani azatlı olan köle ölmüş, vârisi kalmamış, kendisini âzat eden kişi de önceden ölmüş, sıra kendisini âzat edenin Asabesi olan oğlana gelmiş ve bütün mirası oğlan almıştır, babası veya dedesi hiçbir hisse alamamıştır. İşte bu hususta İmam Ebû Yusuf farklı düşünmekte; babaya da altıda bir (1/6) hisse vermektedir.
[8] Diğer yarısı da, kadının asabeden olan akrabalarına veya diğer yakın akrabalarına ait olur. Onlardan da hiçbirisi bulunmazsa da, beyt’ül-mala kalır. Meselâ: Bir kadının kocasıyla bir de amcası bulunsa, bıraktığı malının yarısı kocasına, diğer yarısı da amcasına verilir.
[9] Redd; Ashâb-ı Ferâiz’den olanların (belirli pay sahiplerinin), mirastan paylarını almalarından sonra artan miktarın, asabenin bulunmaması durumunda payları oranında yine onlara dağıtılmasını ifade eder.
[10] Sünen-i Dârekutnî, Ferâiz, Hadis No: 4141; Mültekâ Tercümesi, Mevkûfât, c. 2, s. 297.
[11] Sünen-i Ebû Dâvud, Ferâiz 5.
[12] Bu Hadis-i Şerif, Ubâde b. es-Sâmit Radiyallâhu anhu’dan nakledilmiş olup metni şöyledir:
إِنَّ مِنْ قَضَاءِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَلِلْجَدَّتَيْنِ مِنَ الْمِيرَاثِ السُّدُسَ بَيْنَهُمَا بِالسَّوِيَّةِ (ك عن عبادة بن الصامت)
(Hâkim, Müstedrek, Hadis No: 8100)
[13] Sûre-i Nisâ, Âyet 176.
[14] Redd: Ashâb-ı Ferâiz’den olanların (belirli pay sahiplerinin), mirastan paylarını almalarından sonra artan miktarın, asabenin bulunmaması durumunda payları oranında yine onlara dağıtılmasını ifade eder.