- İki kişi (dâvalı ile dâvacı), aralarında hükmetmesi için, hükmetmeye selâhiyetli bir kimseyi hakem tâyin etseler, sahih olur. Hakem tâyin edilen kimsenin; dâvacının şâhidiyle yahut dâvalının ikrarıyla yahut yemin etmemesiyle onlar üzerine vermiş olduğu hüküm geçerli olur. Çünkü bunlar (dâvacı ile dâvalı), kendi haklarında tasarruf yetkisine sahiptirler. Bu nedenle hakem tâyin etmeleri câiz olup hakemin verdiği karar da haklarında geçerlidir. Ancak seçilen hakemin, hâkimde aranan niteliği taşıması gerekir. Çünkü o da bu iki kişi için hâkim yerinde olduğundan, kendisinde hâkimlik ehliyeti bulunması şarttır.
Hakem, haklarında karar vermedikçe bu iki kişiden her biri onu düşürebilir. Çünkü hakem, kendilerince tâyin edildiğinden ikisinin birden rızâsı olmadan karar veremez. Hakem, karar verirse ikisi de buna uymak zorundadırlar. Zîrâ bu karar, hakemin onlar hakkında söz sahibi olma yetkisinden doğmuştur.
- Hakem tâyin edilen kimsenin, hakemliği zamanında iki hasımdan birinin ikrâr ettiğini ve şâhit olan kimsenin adâletli olduğunu haber vermesi sahihtir. İki hasımdan birinin aralarında hakem tâyin ettikleri zât hüküm vermeden önce, o zâtın aralarında hakemlikten dönmesi câizdir. Fakat hüküm verdikten sonra dönmesi câiz değildir.
- Dâvacı ile dâvalı, aralarında hakem tâyin etmiş oldukları zâtın vermiş olduğu hükmü bir hâkime götürseler, hâkimin mezhebine uygun düştüğü takdirde verilen hükmü hâkim geçerli sayar. Eğer hâkimin mezhebine uygun düşmezse, verilen hükmü bozar.
- Hadler ile kısasta, hâkimden başkasını hakem tâyin etmek sahih değildir. Talakta, köle âzat etmede, kefâlette, nafakalarda, borçlarda, alışverişlerde ve başka içtihat edilmiş meselelerde hakemlik sahihtir.
Hatâ ile adam öldürmede dâvacı ile dâvalı aralarında hakem tâyin etseler, hakem de şâhitle, öldürülen adamın diyetini öldürenin âkilesi[1] üzerine hükmetse, hakemin bu husustaki hükmü geçersizdir. Zîrâ hakemin hükmü, dâvalı ile dâvacı hakkında geçerlidir. Öldürenin âkilesi hakkındaki diyet ile hükmü geçersizdir.
- Hakem olan kimsenin hükmü ile hükümdar tarafından tâyin edilen hâkimin hükmü; kendi anne-babaları, çocukları ve eşlerinin lehine olacak olursa, geçersizdir. Ama bunların aleyhine vermiş oldukları hükümleri geçerlidir.
[1] Âkile: Diyeti ödeyen kimselerdir. Hanefi mezhebine göre; diyet, ehl-i divan tarafından ödenir. Ehl-i divan da; akrabası olsun olmasın bir topluluğun kendi aralarında diyet için yapmış oldukları bir anlaşmadır.