″Redd″ lügatta; geri verme, geri çevirme anlamına gelmektedir. Miras meselelerinde, Ashab-ı Ferâiz’in payları (hisseleri) toplamının, paydadan (meselenin mahrecden[1]) az olması sebebiyle ortaya çıkan bir durumdur. Redd; Ashâb-ı Ferâiz’den olanların (belirli pay sahiplerinin), mirastan paylarını almalarından sonra artan miktarın, asabenin bulunmaması durumunda payları oranında yine onlara dağıtılmasını ifade eder. Hz. Ali ve Abdullah b. Mes‘ûd Radiyallâhu anhumâ gibi birçok Sahâbe’nin bu usulü kabul ettiği nakledilmiş, Hanefî ve Hanbelî mezhepleri de bu görüşü benimsemişlerdir. Yani, bu mezheplere göre; Ashâb-ı Ferâiz’den olanlar paylarını aldıktan sonra, artan miktarı alacak bir asabe bulunmuyorsa, bu durumda terekeden (miras malından) artan kısım, yine Ashâb-ı Ferâiz’den olanlara payları oranında iade edilir. Bu durumda da mirasçıların hisseleri artmış olmaktadır. Böyle olunca redd, avlin zıddı konumundadır.
Cenâb-ı Hakk Teâlâ’nın Sûre-i Enfâl, Âyet 75’te: ″Allah’ın kitabına göre, (mirasçı olma bakımından) akrabalar birbirlerine daha lâyıktırlar″ diye geçen buyruğunun genel hükmü, redd usûlüne delil gösterilmiştir. Yine Peygamberimiz Sallallâhu aleyhi ve sellem’in, hastalığı sebebiyle ziyaret ettiği Sa‘d b. Ebû Vakkâs Radiyallâhu anhu’nun:
يَا رَسُولَ اللّٰهِ! إِنَّ لِي مَالًا كَثِيرًا وَلَيْسَ يَرِثُنِي إِلَّا ابْنَتِي (ت حم عن سعد بن ابى وقاص)
″Yâ Resûlallah! Malım var, kızımdan başka da vârisim yok″[2] demesini hatâlı görmemesi de miras meselelerinde redd usûlünün delilleri arasında sayılmıştır. Zîrâ tek başına mirasçı olan kızın hissesi, mirasın yarısı olduğu halde belirtilen örnekte Peygamberimiz Sallallâhu aleyhi ve sellem miras olarak kalan malın tamamının kıza verileceğine hükmetmiştir.
- Hanefî ve Hanbelî mezheplerine göre; eşler için redd yolu söz konusu değildir. Pay sahiplerinin hisselerinden artan kısım, koca ile zevceye verilmeyip, diğer pay sahiplerine payları miktarı redd yoluyla verilir. Yani, redd meselesinde zevce veya koca bulunursa, bunlar redden istifade edemezler.
- Baba ve dede, pay sahipleri olmakla birlikte Asabe de sayıldıkları için, bir meselede bunlar bulununca, redd gerçekleşmez. Dolayısıyla Ashâb-ı Ferâiz’den baba, dede, zevce ve koca dışındaki sekiz sınıf akraba redden faydalanacak kişilerdir. Bunlar; kız, oğlun kızı, anne-baba bir kız kardeş, baba bir kız kardeş, anne bir kız kardeş, anne bir erkek kardeş, anne ve ninedir.
Bir meselede redd yoluna gidilebilmesi için bâzı şartlar vardır. Bu şartlar şöyledir:
1- Ashâb-ı Ferâiz’den en az biri bulunmalıdır. Zîrâ vârisin olmadığı yerde redd söz konusu değildir.
2- Vârisler arasında asabe bulunmamalıdır. Asabe, Ashâb-ı Ferâiz paylarını aldıktan sonra geriye kalanın tamamını aldığı için asabenin bulunduğu yerde redden söz edilemez.
3- Artan hisse bulunmalıdır. Ashâb-ı Ferâiz’in payları taksim edildiğinde geriye bir hisse artmıyorsa yine redd yapılamaz.
Şâfiî ve Mâlikî mezheplerinde ise; miras meselelerinde redd yolu kabul edilmemiş, hisse (pay) sahiplerinin paylarından artan kısmın, beyt’ül-mala intikal edeceğine hükmedilmiştir.
Redd işleminin yapılış şeklinde vârislerin hangi sınıftan olduğu ve paylarının oranı belirleyici unsurdur. Bu unsurlar dikkate alınarak dört ayrı şekilde redd işlemi yapılır:
1- Kişi adedi:
Bir meselede karı-kocadan biri bulunmayıp mirasçıların payının aynı olması durumudur. Bu durumda mirasçıların sayıları meselenin mahreci kabul edilir. Yani, eşlerden herhangi birisi yoksa ve mirasçıların alması gereken paylar eşitse -farklı sınıftan da olsalar- mesele kişi sayısı üzerinden taksim edilir.
Meselâ; mirasçı olarak anne bir olan bir kız kardeş ve bir nine bulunsa, bunların payları eşit olduğu için meseleyi doğrudan kişi adedi üzerinden kurmak yeterlidir. Mesele ikiden olup, her birine birer hisse verilir. Dolayısıyla bu meseleyi altıdan (6’dan) kurmaya gerek yoktur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
1 |
2 |
|
Anne bir olan bir kız kardeş 1/6 |
Nine 1/6 |
Meselâ; mirasçı olarak üç kız evlat bulunsa, bunların da payları eşit olduğu için meseleyi kişi adedi üzerinden kurmak yeterlidir. Burada da mesele üçten olup, her birine birer hisse verilir.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1+1+1 |
3 |
|
Üç kız evlat 2/3 |
Meselâ; mirasçı olarak anne-baba bir (öz) olan iki kız kardeş bulunsa, bunların da payları eşit olduğu için meseleyi kişi adedi üzerinden kurmak yeterlidir. Burada da mesele ikiden olup, herbirine birer hisse verilir.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1+1 |
2 |
|
Anne-baba bir olan iki kız kardeş 2/3 |
2- Sehim (hisse) adedi:
Bir meselede karı-kocadan biri bulunmayıp mirasçıların hisselerinin farklı farklı olması durumudur. Bu durumda mesele, normal çözülür ve hisseler toplamı meselenin mahreci kabul edilir. Yani miras malı, hisselerin (payların) toplamı üzerinden taksim edilir.
Meselâ; mirasçı olarak bir kız evlat ve anne bulunsa, bunların mirastan hisseleri; kız evladın, ikide bir (1/2) ve annenin, altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde; (1/2+1/6)=4/6 sonucu bulunur. Bu durumda pay sahiplerinin hisseler (paylar) toplamı dört (4) olduğundan, bu meselede kız evlat, dörtte üç (3/4) hisse, anne de, dörtte bir (1/4) hisse alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
1 |
4 |
|
Kız evlat 1/2 (3) |
Anne 1/6 (1) |
6 |
Paydaları eşitlediğimizde; ortak payda altı (6), pay sahiplerinin hisseler (paylar) toplamı da dört (4) olur. Bu meselede kız evlat, altıda üç (3/6) hisse yerine dörtte üç (3/4) hisse, anne de, altıda bir (1/6) hisse yerine, dörtte bir (1/4) hisse alır. Bu yöntemle aslında kız ile anne, Asabeden, başka mirasçılar da olmadığı için normal paylarından fazlasını almış olurlar.
Meselâ; mirasçı olarak bir kız evlat ve oğul kızı bulunsa, bunların mirastan hisseleri; kız evladın, ikide bir (1/2) ve oğul kızının, altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde; (1/2+1/6)=4/6 sonucu bulunur. Bu durumda pay sahiplerinin hisseler (paylar) toplamı dört (4) olduğundan, bu meselede kız evlat, dörtte üç (3/4) hisse, oğul kızı dörtte bir (1/4) hisse alır.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
1 |
4 |
|
Kız evlat 1/2 (3) |
Oğul kızı 1/6 (1) |
6 |
Meselâ; mirasçı olarak, anne bir olan bir erkek kardeş, anne-baba bir (öz) olan bir kız kardeş ve bir nine bulunsa, bunların mirastan hisseleri; anne bir olan bir erkek kardeşin, altıda bir (1/6), anne-baba bir (öz) olan bir kız kardeşin ikide bir (1/2) ve ninenin, altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde; (1/6+1/2+1/6)=5/6 sonucu bulunur. Bu durumda pay sahiplerinin hisseler (paylar) toplamı beş (5) olduğundan, bu meselede anne bir olan bir erkek kardeş, beşte bir (1/5) hisse, anne-baba bir (öz) olan bir kız kardeş, beşte üç (3/5), nine de, beşte bir (1/5) hisse alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
3 |
1 |
5 |
|
Anne bir olan bir erkek kardeş 1/6 (1) |
Öz olan bir kız kardeş 1/2 (3) |
Nine 1/6 (1) |
6 |
Meselâ; mirasçı olarak bir kız evlat, bir oğul kızı ve anne bulunmuş olsa, bunların mirastan hisseleri; kız evladın, ikide bir (1/2), oğul kızının, altıda bir (1/6) ve annenin de, altıda bir (1/6) olur. Paydaları eşitlediğimizde; (1/2+1/6+1/6)=5/6 sonucu bulunur. Bu durumda pay sahiplerinin hisseler (paylar) toplamı beş (5) olduğundan, bu meselede artan bir hisse, asabe olarak kimse bulunmadığı için yine pay sahiplerine payları oranında iade edilir. Böylece ölenin kızı, beşte üç (3/5) hisse, oğul kızı, beşte bir (1/5) hisse, anne de beşte bir (1/5) hisse alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 |
1 |
1 |
5 |
|
Kız evlat 1/2 (3) |
Oğul kızı 1/6 (1) |
Anne 1/6 (1) |
6 |
Meselâ; mirasçı olarak, iki kız evlat, bir nine ve bir oğul kızı bulunsa, bunların mirastan hisseleri; iki kız evladın, üçte iki (2/3), ninenin, altıda bir (1/6) olur. Oğul kızına ise, bu durumda bir hisse düşmez. Diğer hisse sahiplerinin durumu sebebiyle mirastan mahrum kalmıştır. Bu hususta ″Mahcûb″ bahsine bakınız. Paydaları eşitlediğimizde; (2/3+1/6)=5/6 sonucu bulunur. Bu durumda pay sahiplerinin hisseler (paylar) toplamı beş (5) olduğundan, bu meselede iki kız evlat, beşte dört (4/5) hisse, nine de, beşte bir (1/5) hisse alır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
4 (2+2) |
1 |
- |
5 |
|
İki kız evlat 2/3 (2) |
Nine 1/6 (1) |
Oğul kızı Mahcûb |
6 |
3- Karı-kocanın Paydası:
Bir meselede karı-kocadan biri bulunup, diğer mirasçıların hissesinin tek olması durumudur. Bu durumda karı-kocadan hangisi var ise, onun hissesinin paydası, meselenin ortak paydası (mahreci) kabul edilir. Yani, karı veya kocanın hissesi verildikten sonra geriye kalan, diğer mirasçı veya mirasçılara verilecektir.
Meselâ; mirasçı olarak koca ve anne bulunmuş olsa, bunların mirastan hisseleri; kocanın, ikide bir (1/2), annenin de, üçte bir (1/3) olur. Bu durumda kocanın hissesinin paydası olan iki (2), ortak payda kabul edilir. Böylece koca ile anne birer hisse almış olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
1 |
2 |
|
Koca 1/2 |
Anne 1/3 |
Meselâ; mirasçı olarak koca ve anne bir olan bir erkek kardeş bulunmuş olsa, bunların mirastan hisseleri; kocanın, ikide bir (1/2), anne bir olan bir erkek kardeşin, altıda bir (1/6) olur. Bu durumda kocanın hissesinin paydası olan iki (2), ortak payda kabul edilir. Böylece koca ile anne bir olan erkek kardeş, birer hisse almış olurlar.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
1 |
2 |
|
Koca 1/2 |
Anne bir olan bir erkek kardeş 1/6 |
Meselâ; mirasçı olarak zevce ve üç kız evlat bulunmuş olsa, bunların mirastan hisseleri; zevcenin, sekizde bir (1/8), üç kızın da, üçte iki (2/3) olur. Bu durumda zevcenin hissesinin paydası olan sekiz (8), ortak payda kabul edilir. Böylece zevce, sekizde bir (1/8) ve üç kız evlat da, sekizde yedi (7/8) hisse almış olur. Her bir kız evlada tam hisse verilebilmesi için, ortak payda olan sekizi, üç ile çarparak (8x3=24), çıkan yirmi dört (24) üzerinden taksimatı yaparız. Bu durumda zevce, yirmi dörtte üç (3/24), üç kız evladın da her biri, yirmi dörtte yedi (7/24) hisse almış olur.
Bu misâli, tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
3 1x3 |
21 (7+7+7) 7x3 |
24 8x3
|
|
Zevce 1/8 |
Üç kız evlat 2/3 |
4- Çifte İşlem:
Bir meselede karı-kocadan biri bulunup, diğer mirasçıların hissesinin farklı farklı olması durumudur. Bu durumda mesele birkaç işlem yapılarak çözülür. İlk aşamada, koca veya zevcenin haricindeki mirasçıların alacağı hisseler bulunur. Sonra karı veya kocanın hissesinin paydası, meselenin ortak paydası (mahreci) yapılarak işlem çözülür. Bu durumda meselenin ortak paydası (mahreci koca ise 2 veya 4, zevce ise 4 veya 8 olur.
Meselâ; mirasçı olarak zevce, anne ve bir kız bulunsa, bunların mirastan hisseleri; zevcenin, sekizde bir (1/8), annenin, altıda bir (1/6) ve kızın ikide bir (1/2) olur. Normal yolla işlem yapılıp, paydalar eşitlendiğinde; (1/8)+(1/6)+(1/2)=19/24 sonucu bulunur. Burada beş (5) hisse artmış olur. Bu durumda artan hisse, asabe olarak kimse bulunmadığı için yine pay sahiplerine payları oranında iade edilir. Ancak zevce, redd usûlünden istifade edemeyeceğinden, bu artan hissenin, diğer mirasçıların hisseleri oranında paylaşılabilmesi için, ilk aşamada anne ile kızın alacağı hisseler belirlenir. Anne ile kızın hisselerinin toplamı; 1+3=4 olur. İkinci aşamada meselenin ortak paydası (mahreci), zevcenin paydası olan sekiz (8) kabul edildiğinden, zevce redd’den istifade edemediği için baştan sekizde biri (1/8’i) alır ve geriye yedide bir (1/7) hisse kalır. Anne ile kızın hisselerinin toplamı olan dört (4) ile ikinci aşamada ortak payda (mahreç) kabul edilen sekiz (8) çarpılır (4x8=32) ve böylece ortaya çıkan otuz iki (32) meselenin son ortak paydası (mahreci) olmuş olur. Annenin alacağı hisse bir (1) idi. Bu bir rakamı, zevceden kalan yedi rakamı ile çarpılır (1x7=7) ve onun hissesi, yedi (7) olur. Kızın alacağı hisse üç (3) idi. Bu üç rakamı da, zevceden kalan yedi rakamı ile çarpılır (3x7=21) ve onun hissesi de yirmi bir (21) olur. Zevcenin hissesi de, ortak payda olan otuz ikinin (32’nin) sekizde biri (1/8’i) olduğundan, onun hissesi de dört (4) olmuş olur. Böylece artan hisseden zevceye pay verilmemiş, diğer mirasçılara da kendi hisseleri oranında pay verilmiş olur.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
4 1x4 |
7 1x7 |
21 3x7 |
32 8x4 |
|
Zevce 1/8 |
Anne 1/6 (1) |
Kız 1/2 (3) |
---------- 1 ----------- ---------------------- 7 -----------------------
1/6+1/2→ 1+3=4 Anne ile kızın mahreci olan 4 ile meselenin mahreci olan 8
(1) (3) çarpılarak 8x4=32 son ortak payda (mahreç) bulunur.
Meselâ; mirasçı olarak koca, bir kız evlat ve bir oğul kızı bulunsa, bunların mirastan hisseleri; kocanın, dörtte bir (1/4), kızın, ikide bir (1/2) ve oğul kızının altıda bir (1/6) olur. Normal yolla işlem yapılıp, paydalar eşitlendiğinde; (1/4)+(1/2)+(1/6)=11/12 sonucu bulunur. Burada bir (1) hisse artmış olur. Bu durumda da koca, redd usûlünden istifade edemeyeceğinden, bu artan hissenin, diğer mirasçıların hisseleri oranında paylaşılabilmesi için, yine ilk aşamada kız ile oğul kızının alacağı hisseler belirlenir. Böylece kız ile oğul kızının hisselerinin toplamı; 3+1=4 olur. İkinci aşamada meselenin ortak paydası (mahreci), kocanın paydası olan dört (4) kabul edildiğinden, koca redd’den istifade edemediği için baştan dörtte birini (1/4’ü) alır ve geriye üçte bir (1/3) hisse kalır. Kız ile oğul kızının hisselerinin toplamı olan dört (4) ile ikinci aşamada ortak payda (mahreç) kabul edilen dört (4) çarpılır (4x4=16) ve böylece ortaya çıkan on altı (16), meselenin son ortak paydası (mahreci) olmuş olur. Kızın alacağı hisse üç (3) idi. Bu üç rakamı, kocadan kalan üç rakamı ile çarpılır (3x3=9) ve onun hissesi, dokuz (9) olur. Oğul kızının alacağı hisse bir (1) idi. Bu bir rakamı da, kocadan kalan üç rakamı ile çarpılır (1x3=3) ve onun hissesi de üç (3) olur. Kocanın hissesi de, ortak payda olan on altının (16’nın) dörtte biri (1/4’i) olduğundan, onun hissesi de dört (4) olmuş olur.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
4 1x4 |
9 3x3 |
3 1x3 |
16 4x4 |
|
Koca 1/4 |
Kız 1/2 (3) |
Oğul kızı 1/6 (1) |
---------- 1 ----------- ---------------------- 3 -----------------------
1/2+1/6→ 3+1=4 Anne ile kızın mahreci olan 4 ile meselenin mahreci olan 4
(3) (1) çarpılarak 4x4=16 son ortak payda (mahreç) bulunur.
Meselâ; mirasçı olarak zevce, anne ve anne bir olan iki kardeş bulunsa, bunların mirastan hisseleri; zevcenin, dörtte bir (1/4), annenin, altıda bir (1/6) ve anne bir olan iki kardeşin, üçte bir (1/3) olur. Normal yolla işlem yapılıp, paydalar eşitlendiğinde; (1/4+(1/6)+(1/3)=9/12 sonucu bulunur. Burada üç (3) hisse artmış olur. Bu durumda zevceden artan hisse, anne ile anne bir olan iki kardeşe kesirsiz olarak paylaştırıldığından meselenin genişletilmesine gerek kalmamıştır.
Bu misâli de tabloda şöyle gösterebiliriz:
|
1 |
1 |
1 1 |
4
|
|
Zevce 1/4 |
Anne |
Anne bir kardeş anne bir kardeş |
------- 1 ----- --------------------------- 3 ---------------------------